Soms lijkt het alsof Mark Rutte een zweem van tale Kanaäns benut, misschien als knipoog naar bijvoorbeeld de SGP of de ChristenUnie. Niet dat het gaat om een grote hoeveelheid Bijbelse termen, maar van een talig verstandhoudingstekentje met deze parlementaire vertegenwoordigers kan er soms toch sprake zijn.
De persconferentie van 14 maart 2014 laat daar een voorbeeld van zien. De premier gebruikt dan een woord dat hij bijvoorbeeld ook al op 8 juni 2012 had laten vallen in een opmerking over een rede van Angela Merkel, de Duitse Bondskanselier. Rutte wil niet “exegeseren op toespraken van collega’s” zegt hij, een werkwoord gebruikend dat Van Dale niet heeft opgenomen. Het is niet een ongelukje, want in dezelfde persconferentie is te noteren: “Ik vind het een beetje ingewikkeld om woorden van Merkel te exegeseren.” Exegese is gewoonlijk beperkt tot het uitleggen van de Bijbel, maar goed, mevrouw Merkel is toevallig wel domineesdochter. Op 26 april 2013 kunnen de journalisten merken, hoe Rutte opnieuw dat ongebruikelijke werkwoord benut om iets te weigeren (“u vraagt mij echt te exegeseren“), maar de minister-president wil geen commentaar geven op wat er op de Ledenraad van de coalitiepartner PvdA gezegd is.
Maar nu die persconferentie van 14 maart 2014 en de aanleiding. Vice-premier Asscher heeft kort voordien gezegd dat kiezers de mogelijkheid hebben om níet op de PVV te stemmen als ze het oneens zijn met uitspraken over Marokkanen uit die partij. Wat de een als een open deur kan zien, dat legt PVV-leider Wilders uit als een stemadvies van de zijde van het kabinet. Een vraag daarover beantwoordt de premier ontwijkend met in essentie deze woorden: “uitlegt en exegeseert (…) en die zich voor exegesering lenen (…), niet op exegeseren (…)”.
Hij gebruikt een wat grotere hoeveelheid woorden maar het antwoord van de minister-president komt neer op: “Geen commentaar” en hij benut daarvoor afleidingen van het basiswoord exegese. Dat doet hij vaker, wat intrigerende taal inclusief negatie bezigen als hij zich ergens níet over wil uitlaten. Hij ontkent wel, maar richt de aandacht op een intrigerend woord in de buurt.
In de kring van theologen wordt exegese voor ‘bijbeluitlegging’ gebruikt, als werkwoord fungeert exegetiseren en daarvan wordt ook een alternatief zelfstandig naamwoord afgeleid, exegetisering. Maar die twee hebben Van Dale nog niet gehaald, anders dan het bijvoeglijk naamwoord exegetisch dat hierbij naadloos aansluit. Het is een technisch woord, het is theologenjargon. Het is dus geen wonder als de Rijksvoorlichtingsdienst duidelijk maakt dat deze termen daar niet bekend zijn. De wekelijkse persconferentie van de premier wordt namelijk van gesproken taal omgezet in letterlijke tekst en op internet geplaatst, de mediatekst. De betreffende passage op de bewuste bijeenkomst is in de lezing van de RVD: “Ik vind het prima dat iedereen alles uitlegt en (onverstaanbaar, red.) wat de heer Asscher wil dat… ook uitspraken doet die zich voor (onverstaanbaar, red.) lenen, maar dat neemt niet weg dat ik probeer bij de woorden te houden die hij uitspreekt.” (Vergelijk nu ook de bijdrage Kond.)
