Toen Tijs van den Brink de minister-president op 1 april 2011 interviewde, deed hij iets wat zeldzaamheidswaarde heeft in de wekelijkse gesprekken met de minister-president: informeren naar een woord dat deze net had gebruikt. Wat had Rutte gezegd? “Ik vond de oppositie daar met largesse op reageren” en op de vraag om verklaring volgde de toelichting “met begrip”. Het Nederlandse lexicon bevat largesse niet, het Franse geeft ‘vrijgevigheid, gulheid’ als vertaling. Toen de premier een kleine vijf jaar later op de persconferentie van 15 januari 2016 zei dat iemand iets “met largesse gedaan” had, informeerde geen van de aanwezigen naar de betekenis – maar dat is in gezelschap ook moeilijker. *)
Enkele malen viel op een persconferentie in Nieuwspoort een uitdrukking met beslag die bepaald niet gangbaar is – er is niet door een journalist om verduidelijking gevraagd. Dat is ook niet zo nodig want de betekenis van deze twee uitingen is helder genoeg:
- (13.04.2012) alles onder het beslag van welke politieke keuzes je maakt
- (29.04.2016) omdat dat allemaal ligt onder het beslag van de vertrouwelijkheid van…
Onder het beslag van is een wijze van zeggen die uiterst weinig gangbaar is in het gemiddelde Nederlands. De context verklaart de betekenis in de twee voorbeelden: (1) de gemaakte politieke keuzes zijn bepalend voor iets, en (2) de vertrouwelijkheid van gesprekken houdt in dat de MP over de inhoud daarvan moet zwijgen. Beslag impliceert iets.
Als er op de persconferenties al taalgerichte opmerkingen gemaakt worden, dan komen deze van de kant van Mark Rutte. Hij vraagt zich bijvoorbeeld af of het woord bank mannelijk of vrouwelijk is, of hij verstrekt uitleg omtrent de betekenis van het Engelse woord fiscal. Journalisten van hun kant informeren naar de inhoud en niet naar de talige vorm. Dat is jammer in verband met de collocatie onder het beslag van (collocatie is een ‘idiomatische verbinding van twee of meer woorden’). Die duidt vrijwel zeker op een herkomst uit een kleine protestantse kerkelijke sfeer. Alleen in die kring valt er te horen dat het leven “onder het beslag van Gods Woord ligt”, dat de opvoeding “moet plaatsvinden onder het beslag van Gods Woord” of dat de mens direct valt “onder het beslag van Gods Woord en de belijdenis”. Volgens Tom-Jan Meeus (NRC Handelsblad) begon justitieminister Job de Ruiter hier ooit mee. (pers. med.) De Ruiter was afkomstig uit wat de Biblebelt heet, te weten Giessendam. Het is dus protestants sociolect.
P.S. Onder het beslag van kwam tot 2009 met regelmaat in de bijdragen aan Kamerdebatten voor maar verdween daarna goeddeels. Vertegenwoordigers van christelijke partijen gebruikten het waaronder “klein rechts” maar in feite hoorde het bij de taal van praktisch de hele Kamer, buiten de SP. De taal van Rutte is in dit opzicht momenteel dus tegen de trend.
Aanvulling 03.12.2016: Tijdens het Gesprek met de minister-president van 2 december 2016 met Ron Fresen, ging het over de vraag of er een schuldbekentenis zou kunnen komen van de kant van Nederland inzake de Indonesische kwestie op basis van het historische onderzoek waar het kabinet vandaag toe had besloten. Rutte verzette zich tegen een onderzoek “als dat nu alweer onder een beslag ligt van d’r moet dit en dit uit komen en het kan die en die politieke gevolgen hebben”.
Aanvulling 26.04.2017: Informateur Edith Schippers varieert op haar persconferentie van 20 april j.l.: het informatieproces kan slagen “maar dat is altijd onder een beslag dat je over alles ’t eens wordt.”
Aanvulling 15.05.2017: Op haar laatste persconferentie van vandaag leek mevrouw Schippers nogmaals beslag te willen gebruiken, maar ze bedacht zich.
Aanvulling 18.05.2017: Na afloop van zijn bezoek aan (de net herbenoemde) informateur Edith Schippers zei Lodewijk Asscher (PvdA) tegen wachtende journalisten: “(…) en er hangt een soort beslag onder…” – waaruit blijkt dat beslag onderweg is naar een nieuwe inhoud.
Aanvulling 08.05.2020: Net als gold voor winstwaarschuwing, kwam beslag weer op ten tijde van de coronacrisis. In het debat op 7 mei 2020 zei premier Rutte: “Er kunnen gekke dingen gebeuren. Daarom heb ik gisteren gezegd “er altijd een winstwaarschuwing”, “er is altijd het beslag van de evenwichtsbalk” en “als het kan”. Maar nogmaals: we zouden het niet gezegd hebben als we nu zouden denken dat het niet kan.” Via het turntoestel krijgt beslag een bijzondere context.
*) Aanvulling 12.11.2020: Simpeler dan de oorsprong in het Frans te zoeken (immers: pourquoi?) is het ervanuit te gaan dat de premier leentjebuur speelt bij het Engels. De OED onder largesse: “An act of generous giving; a gift of money, etc.”
