Verderop in het jaar 2015 laat de minister-president het woord griezels in een nieuw verband vallen, namelijk dat van ISIS of Daesh, de Islamitische Staat in Syrië, Irak e.d. Hij had in een interview de wens uitgesproken dat Nederlandse soldaten gedood worden als zij zich aan de strijd van IS verbinden en daar actief worden. Bij de Algemene en Politieke Beschouwingen van 2015 wordt hem op dat punt een vraag gesteld door de leider van D66. Daarop antwoordt de premier blijkens het plenaire verslag het volgende: “De heer Pechtold heeft mij verder gevraagd naar mijn opvatting, en die heb ik hier herhaald. Ik had die opvatting, ik houd die opvatting en ik zal die opvatting blijven houden. Onze mensen, onze veiligheid en onze F-16’s die daar aan het bombarderen zijn, lopen risico. Mensen die zo achterlijk zijn om zich aan te sluiten bij die griezels, onze soldaten die dat doen, zijn totaal mataklap.1) Als je dat doet, neem je dat risico en dan kun je beter daar omkomen dan terugkeren. ”
Vanaf dit moment gebruikt Rutte de aanduiding griezels in dezelfde context, die wel ver af ligt van Halloween, Roald Dahl of Catweazle, de Engelse tovenaar uit een kinderfilmserie van de 70-‘er jaren die de kleine Mark misschien thuis gezien heeft: de tovenaar was voorzien van een baard net als waarbij aan strijders uit IS-sferen gedacht kan worden.
Catweazle (oogst zoeken via Google)
Dat kunnen we betekenis-deflatie noemen, het benutten van een oorspronkelijk “klein” woord voor iets met een werkelijk grotere inhoud: vergelijk de bijdrage over Fratsen. In Van Dale is een griezel nog slechts een griezelig persoon of dier, een engerd. Daar komt nu een nieuwe betekenis bij uit de reële werkelijkheid en dus los van de kinder-fictie. In de MP-gesprekken gebruikt Rutte het op 20 november 2015 tegenover Sven Kockelmann (“om deze griezels te verslaan” en “IS, ISIS, DAES, het zijn allemaal griezels”), ook op de persconferentie eerder die dag: “om er voor te zorgen dat we die griezels bestrijden en het land veilig houden”. Het woord is dus niet per ongeluk gekozen, het verplaatst de aandacht, zet de luisteraar even op het verkeerde been.
In verband met de massale oudejaars-aanranding in Keulen zegt de premier: “Daar heeft die vrouw part noch deel aan, geen enkele schuld aan, die schuld ligt volledig bij die griezels die dat gedaan hebben.” In dezelfde context op dezelfde persconferentie van 8 januari 2016: “Dat is niet het geval, dat is voor 100% bij die griezels.”
De vraag is, in hoeverre de minister-president daaraan impliciet ook refereert als hij enkele maanden later verwijst naar de afgescheiden Turkse Kamerleden Kuzu en Oztürk en zegt: “Ik mag daar een beetje van griezelen.” (In MP-gesprek 29 april 2016 met Dominique van der Heyde.)
1) Mataglap of mataklap ‘idioot’ kan een lijn naar Indië leggen, waar de vader van de MP gewerkt en gewoond heeft en waar de oorsprong ligt van het Nederlandse woord.
P.S. Het lijkt erop dat eerdere gebruikers van het woord griezels in de Tweede Kamer achtereenvolgens waren: minister Verdonk (2007) en de kamerleden Agema en Kortenoeven (beiden PVV, respectievelijk 2010 en 2011). Zij gingen Rutte in het gebruik hiervan dus voor. Wim Kortenoeven was de eerste die het woord koppelde aan een Moslim-leider die een joodse genocide aankondigde. Voordien waren griezels voor Fleur Agema loverboys, voor Rita Verdonk mensen die haar om bepaalde uitlatingen verketterden. Dat Rutte talig leentjebuur speelt, is de gewoonste zaak van de wereld (taal is gemeenschappelijk bezit) maar tegelijkertijd bijzonder genoeg om daar aandacht voor te vragen als daar concreet aanleiding voor is. In Sheila Sitalsings Mark. Portret van een premier (Amsterdam 2016, m.n. bladzijde 130 evv.) lijkt het eerder alsof Rutte zonder invloed van derden spreekt. Dat is geenszins het geval, zoals uit diverse post-scripta in dit blog blijkt.
Aanvulling 11.05.2017: Catweazle-acteur Geoffrey Bayldon (93) is juist overleden, meldt Teletekst vandaag.
