Ouderwets is de taal van de eerste minister zeker niet maar toch komen er allerlei woorden en uitdrukkingen in voor die deze indruk wekken. (Vergelijk bekreunen.) Bij de voorbeelden van wat als voorbije taal te zien is, hoort zeker het gebruik van het aanvoegende ware dat met z’n verleden tijd het irreële of voorzichtige aspect weergeeft:
- ware het denkbaar de fabriek open te houden, dat zou fantastisch zijn (PC 04.04.2014)
- dat het beter ware om dat te voorkomen (PC 23.05.2014)
- het ware verstandig, deze mensen… (Gesprek 12.02.2016)
- als ware ik een econoom (Gesprek 11.03.2016)
Ware is een wensende wijs, waarvan de grootste Nederlandse grammatica zegt: “Wendingen waarin conjunctiefvormen voorkomen, behoren meestal tot formeel of tot formeel-archaïsch taalgebruik” (e-ANS). Het is dus verdedigbaar, te beweren dat deze vormen niet in gewone eigentijdse taal te horen of te lezen zijn.
Dat de premier het toch en ook redelijk frequent gebruikt, kan met iets simpels te maken hebben dat buiten het Nederlands of gedateerde Nederlandse vergadertaal ligt ook al lijkt het daar op: het Engelse were heeft een veel duidelijker status dan onze persoonsvorm ware. In het Engels wordt het in hypothetische constructies gebruikt én bij nadrukkelijke taal. “Dat ware verstandig niet te doen” klinkt bijna helemaal anderstalig (PC 02.10.2015): tijd voor een inburgeringscursus, Mr. Rutte?
Kán het zijn dat de Nederlandse PM beïnvloed wordt door het Engels en dat we andermaal een indirect anglicisme aantreffen in zijn taal? Daar zijn diverse aanwijzingen voor. In de sfeer van het werkwoord ligt z’n gebruik van het tegenwoordig deelwoord: “lezend Bakker, lezend de uitwerking van dit punt door Van Baalen”, “kijkend en zelf mee sprekend“. Misschien is de bekentenis dat deze minister-president leiding geeft aan een “kabinet niet hebbend de meerderheid in de 1e Kamer” nog overtuigender. 1) Al die vormen kunnen simpel als een (al dan niet bewuste) vertaling beschouwd worden van Engelse constructies die uitgaan op –ing. Dat gezegd hebbend…. lijkt Algemeen Gangbaar Nederlands, maar het is wel Nederlands uit de verleden tijd. Tegenwoordig correspondeert het verrassend één-op-één maar dan in gespiegelde vorm met de taal van de andere zijde van de Noordzee die geregeld zo doorklinkt in de uitingen van Mark Rutte, namelijk: having said that. 2) Deze Nederlandse minister-president spreekt op bepaalde momenten eerder vertaald Engels dan Nederlands voor wie er oor voor heeft.
1) In de persconferentie van 26 november 2010 gebruikt de premier de deelwoord-constructie tweemaal achtereen en daarmee vermoedelijk 1x te veel: “(…) of ik het hele debat nog eens even de revue passerend latend de Kamer nog wat nadere duiding kan geven (…)”. Dat wekt toch een formele impressie.
2) Thanks to dr. Hilverd Reker (UK).
