Een lichte toets kan een politiek probleem minstens wat verkleinen. “Ik zag Halbe Zijlstra de troepen toespreken,” zegt de minister-president terloops-komisch tijdens het MP-gesprek van 21 januari 2011. Het is de vrijdag van het protest uit het Hoger en het Wetenschappelijk onderwijs. Hoogleraren lopen in toga in optocht rond de Hofvijver
Hoogleraren rond Hofvijver 21.01.2011 (foto: SR)
om een eindje verderop te vergaderen in de Dr. Anton Philipszaal, studenten protesteren op het Malieveld. Zijlstra was staatssecretaris van OCW met het Hoger Onderwijs in zijn portefeuille. Hij probeerde daar iets tegen deze demonstranten te zeggen en dat beschrijft de premier als “de troepen toespreken”: alsof ze op het punt zouden staan, in het kader van een vredesmissie uitgezonden te worden. Niets is minder waar want de studenten hadden juist in Nederland de strijd aangebonden met het kabinet, net als de hoogleraren.
Diezelfde lichte toets hanteert Rutte graag als de vakbeweging ter sprake komt en zeker als er – het is iets natuurlijks van die zijde – kritiek of eisen te horen zijn. De journalisten hebben het al op de allereerste persconferentie van de nieuwe eerste minister gehoord: zie het gebruik van nucleair bij die gelegenheid in het inleidende stuk Verkennend. Op z’n tweede wekelijkse bijeenkomst met de parlementaire pers zegt de premier over protesten uit de hoek van vakbonden: “De ketelmuziek is stevig, maar dat hoort ook bij het hele proces. Dat begrijp ik ook wel vanuit de vakbeweging, dat is ook traditie.” (12.11.2010) Vakbonden? Altijd lawaai! Dat is het geluid tijdens Rutte-I, 2010. Als Rutte enkele jaren later kritiek heeft op de vakbeweging, corrigeert hij zich als het ware aansluitend. Dat is Rutte-II, als de VVD in een coalitie zit met de PvdA. Zie de bijdrage Teugen.
De sfeer die de premier met de term ketelmuziek wekt, past bij de filmische omschrijving in Van Dale: “geraas met potten, pannen, ketels enz., vergezeld van een oorverdovend geschreeuw, dat bij wijze van volksjustitie gemaakt wordt voor de deur van mensen die overspel bedreven hebben of zich anderszins (hebben) misdragen in de ogen van de dorpsbewoners”. De politieke winst is voor Rutte, dat hij alleen al met een woord met een knipoog op afstand gaat van degenen die van nature zijn vrienden niet zijn en die ook nog kritiek op zijn beleidsvoornemens hebben. Oud nieuws bovendien. Hij verheft zich met een welgekozen woord boven een volksgericht. Een woord om mee op verticale afstand te gaan.
Toch is ketelmuziek zeker geen specifiek voorbeeld van Ruttiaanse taal: het is te horen in bijdragen van veel partijen in de Kamer. Bijzonder is de keus van het woord vooral in Ruttes nieuwe rol als allereerste VVD-premier op zijn allereerste persconferentie in Nieuwspoort tegenover de vakbeweging. Minister Vredeling (Defensie, PvdA) heeft het in 1975 na een winterslaap van een kwart-eeuw weer aan het Binnenhof gereanimeerd; zijn partijgenoot Flip Buurmeijer stofte het acht jaar later nog eens af in de Tweede Kamer (1983), waarna er eigenlijk jaarlijks wel een keer ketelmuziek uit de mond van een parlementariër klonk.
