“Je hoeft ook geen notataal te spreken, geen onbegrijpelijk Nederlands”, zei de premier op de persconferentie van 23 september 2011 toen het ging over de bekende aanvaring van hem in de Tweede Kamer met de PVV-leider tijdens de Algemene Beschouwingen.1) Het betrof het zogenaamde knettermoment: de dag tevoren had Wilders tegen Rutte gezegd “Doe eens normaal man”, waarop deze terug beet: “Doe eens normaal? Doe lekker zelf normaal! Tjongejonge!”
Nota’s en daar mee vergelijkbare stukken zijn als het ware het andere uiterste en nog wel het dagelijkse voedsel van een bestuurder. Het is dus niet verwonderlijk dat elementen uit die teksten onderdeel uit gaan maken van het vocabulaire van een minister-president en dat is andere taal.
Bestendigen is een voorbeeld daarvan dat een wat gedateerd formeel karakter heeft. Van Dale omschrijft het als ‘doen voortduren, van kracht doen blijven’ en geeft een concreet gebruiksgeval: “de voorlopige toestand, het voorlopige of het afgelopen contract wordt bestendigd”. Het kan een ontlening uit het Duits zijn (beständig), een taal die Mark Rutte graag terloops benut. (Zie de bijdrage onder de titel Wirtschaften.) Hoe gebruikt de premier het werkwoord bestendigen? Allereerst valt de frequentie op waarmee hij dat infrequente woord een poos benutte; in de MP-gesprekken op de publieke televisie was het opvallend genoeg iets vaker te horen dan in de persconferenties na de ministerraad:
- wil je die (t.w. overdracht in Afghanistan) bestendigen,… (Gesprek 14.01.2011)
- opgesteld in maart en dat is in april nader bestendigd (Gesprek 31.05.2013)
- besluit genomen en dat is bestendigd in deze coalitie (PC 05.02.2016)
- (teruggang vluchtelingenstroom) zich bestendigt (PC 29.04.2016)
Uit het concrete gebruik door Rutte blijkt bestendigen vrijwel hetzelfde als ‘bevestigen’ – bevestigen heeft net zoveel met vast te maken als bestendigen met stand. Het woord bevestigen heeft twee kanten waar menselijk ingrijpen meer of minder in doorklinkt, ‘vast maken’ en ‘vast worden’. Als besluiten tussen coalitiegenoten bestendigd worden, is het afnemen van een vluchtelingenstroom een rechtstreeks gevolg daarvan. Door het daar óok te gebruiken, lijkt Rutte bestendigen als een synoniem te zien van bevestigen, een ander geval van betekenisverschuiving. Wat uiterlijk wat op elkaar lijkt, gaat ook hetzelfde betekenen. Geen wonder dat bestendiging nu en dan langs komt als parallel van bevestiging: “Het omzetten in bestendiging” van stabiliteit in Afghanistan (PC 05.11.2010) en “mogelijk vanmiddag bestendiging van geruchten” over de Fyra-problematiek (PC 31.05.2013).
Die impressie laat zich staven door het gebruik in het wekelijkse gesprek van 8 april 2016 aan tafel tegenover Tijs van den Brink, toen het Oekraïne-referendum van enkele dagen eerder met een nederlaag voor de coalitie geëindigd was. De MP zei dat hij signalen had dat het beter zou aflopen, maar helaas: “Die indruk van de laatste paar dagen bestendigde zich niet in de uitslag.”
De taal van Mark Rutte spoort in dit opzicht met wat er vooral van de kant van de PvdA te horen is in de Tweede Kamer, iets “bestendigen in een motie”.
1) Notataal komt niet voor in Van Dale. Rutte omschreef het aansluitend als ‘onbegrijpelijk jargon’.
P.S. Het is interessant via LexisNexis het voorkomen van bestendigen in Nederlandse kranten na te zoeken.Het vermoeden dat het een woord uit de protestants-christelijke sfeer betreft, blijkt niet juist op basis van de taal in het Nederlands Dagblad. De gebruiksfrequentie in die bron is vergelijkbaar met die van De Telegraaf. Bestendigen, bestendigt en bestendigd komen véel vaker voor in NRC Handelsblad.
• Een voorbeeld uit de laatste bron. De NRC laat op 15.12.2007 VVD-voorman Rutte aan het woord met diens strijd tegen de doodtaks, een andere benaming voor successierechten. De krant is tegen de verlagingsplannen van Rutte, want erfenissen bestendigen de maatschappelijke ongelijkheid.
• Een voorbeeld uit het ND van 27.12.2013: “De Watersnoodramp van 1953 bracht een eerste aanzet tot de huidige Protestantse Kerk in Nederland, onder leiding van de toen nog gelovige dominee Harry Kuitert. (…) Kuitert riep iedereen op om te bidden voor het bestendigen van deze eenheid, omdat hij ervan overtuigd was dat ze van God kwam.”
