Fietsen (en Van de gekke)

“Te Land, Ter Zee en in de Lucht is het langstlopende amusementsprogramma van de Nederlandse televisie. Uitleg over dit programma is eigenlijk overbodig. Deelnemers moeten in zelfgebouwde voertuigen zo snel mogelijk een bepaald parcours afleggen. De meeste onderdelen spelen zich af boven het water, dus zonder een nat pak de overkant halen, is bijna onmogelijk.” Zo schrijft de NPO op internet. De eerste uitzending dateert van 1971 (TROS) en het programma bestaat 45 jaar later nog steeds. Een van de onderdelen is Fiets ‘m erin.

Fotoselectie Fiets ‘m erin (Google)

Ligt daar de oorsprong van de informele uitdrukking iets ergens in fietsen die Van Dale nog moet opnemen? De betekenis daarvan maakt minister-president Rutte duidelijk als hij op televisie spreekt over een EU-Commissaris met extra bevoegdheden op het gebied van de begrotingen van de lidstaten. Nederland is sterk voorstander van zo’n Supercommissaris om de begrotingsdiscipline in heel Europa te verbeteren. De premier verklaart in dit zeer serieuze kader: “Ik ga proberen dat er in te fietsen”, te weten in het Verdrag van Europa. (MP-gesprek 28.10.2011 tegenover Sven Kockelmann)

De betekenis van iets er in fietsen is in dit geval dus ‘iets opgenomen krijgen in een officiële  tekst’. Zou de taalgeschiedenis zó gelopen zijn dan is dat totaal van de zotte, zou de premier de acteur Herbert Joeks na kunnen zeggen. Deze uitdrukking kent de premier: tweemaal gebruikt hij het in het wekelijkse televisiegesprek (op 24 januari 2014 “nog meer doden is totaal van de zotte” tegenover Pieter Jan Hagens en andermaal tegenover Sven Kockelmann op 5 februari 2016 “dat het echt van de zotte zou zijn”). 1)

KLUKKLUK (Herbert Joeks) Google-afbeeldingen

Het stamt uit de mond van de Indiaan Klukkluk (gespeeld door Joeks) uit het kinderprogramma Pipo de Clown dat van 1958-1980 werd uitgezonden (VARA), iets eerder nog dan Te Land, Ter Zee en in de Lucht. Ook in de jeugd van de Mark Rutte dus. Eerst is van de gekke en later ook van de zotte in de Tweede Kamer te horen. Hans Wiegel was de eerste die de constructie gebruikte in een debat op 19.01.1970. Hij was toen jong Kamerlid voor de VVD, 28 jaar oud. De constructie is in de Handelingen lange tijd van aanhalingstekens voorzien om aan te geven dat het geen normaal Nederlands was. Deze is zoals dat in de morfologie heet improductief: nieuwe mogelijkheden lijken zich niet aan te dienen naast van de gekke en van de zotte. De vergrotende trap zou van de idiote zijn, maar dat lijkt me niet mogelijk. Hetzelfde geldt wat mij betreft het door Van Dale genoemde van de kille. Dat de uitdrukking zich niet verder heeft uitgebreid is verrassend, want Klukkluk zelf zei bijvoorbeeld “Dat is heel erg van de fraaie, hoor!” en Pipo de Clown kon de kijkertjes vertellen dat de Indiaan van de kouwe was ‘bibberde van de kou’. Er was op dit punt in het Nederlands dus bepaald meer mogelijk rond de jaren ’70 van de vorige eeuw.

Ten slotte nog eenmaal dat werkwoord fietsen dat dus net als van de gekke e.d. via populaire tv-programma’s in het Nederlandse taalgebruik kon doordringen en daarmee in Den Haag. Bijzonder is het moment bij de Algemene Beschouwingen van 23 september 2016 waarop Samsom aan Roemer vraagt om te helpen bij de opvang van vluchtelingen in Griekenland via een telefoontje naar zijn Griekse zusterpartij Syriza. De premier concludeert dat alle hulp welkom is, want “het fietst nog niet.” Dat lijkt het begin van een nieuw gebruik van dit werkwoord. Waarheen het rijwiel ons leidt, dat is nog van de ongewisse. 🙂

1) Vergelijk Rutte bij de Alg. Pol. Besch. van 2013: “Dat vinden wij allemaal van de gekke (…).”

Aanvulling 15.05.2020: Zie over fietsen in de Tweede Kamer inmiddels ook een aparte aflevering.