‘Dat is volstrekte nonsens’ is in Van Dale de vertaling van dat slaat nergens op. In de Tweede Kamer komt de uitdrukking weliswaar geregeld langs, maar hij wordt als een vrij forse veroordeling gezien zo blijkt soms uit een toegevoegde opmerking in de trant van ‘ik zeg het maar even heel duidelijk’. Er is in stilte een vaste begeleider van dat slaat nergens op: het gaat altijd om een bewering, om een beschuldiging, om een opmerking, om een verwijt, om een suggestie, om een redenering die met die woorden veroordeeld wordt. Een oud-gymnasiast als Mark Rutte denkt dan: Aha, een van de verba sentiendi et declarandi! Voelen, vinden, verklaren, zeggen, dergelijke werkwoorden. Dat iets nergens op slaat is dus wel altijd een afwijzende maar tegelijkertijd in principe toch beredeneerde reactie van persoon B op iets wat door persoon A te berde is gebracht.
Daarin komt verandering en dat kunnen we vrij simpel zien als we de persconferenties van premier Rutte volgen en meer in het bijzonder zijn bijdragen daaraan. Enkele voorbeelden van actuele datum:
- (15.04.2016) je gaat toch niet een ander Marokkaans kereltje daar op aankijken. Dat slaat toch nergens op.
- (17.06.2016) Het slaat echt nergens op om die verwijten te gaan maken
- (09.09.2016) Maar dat kan alleen als diezelfde Marokkaanse en Turkse Nederlander weet dat ik, Ard van der Steur, Lodewijk Asscher, wij allemaal, aan zijn kant staan. En totaal afwijzen de bizarre foute, maatschappelijk verwerpelijke neiging tot discriminatie. Het slaat namelijk nergens op.
- (09.09.2016) Dat ik tegen alle Nederlanders die dat doen, wil zeggen, of überhaupt iedereen die in Nederland discrimineert, wil zeggen: dit is een hele domme, foute neiging van je als je dat zou willen doen. Het slaat helemaal nergens op.
De RVD heeft deze citaten – misschien licht door mij aangepast op basis van wat ik op de opname hoor – zó opgeschreven en in drie gevallen staat de betreffende uitdrukking in een losse, uitroepende zin. En in het andere geval verbindt het werkwoord verwijten met nergens op slaan. Verwijten past nog net of net niet meer bij wat hierboven omschreven is als “een afwijzende maar tegelijkertijd in principe toch beredeneerde reactie van persoon B op iets wat door persoon A te berde is gebracht”.
In de taal van Mark Rutte is het slaat (echt) nergens op dus vooral een negatieve uitroep geworden. Het is niet meer een afwijzing als resultaat van een redenering of van een voorstel of iets dergelijks, nee het is bij uitstek een veroordeling van gedrag. Het rationeel afwijzen is veranderd in het eerder emotioneel verwerpelijk van iets verklaren: onzin! is schande! geworden en daarin lijkt de minister-president een actuele voorloper. Dat nieuwe gebruik van die bestaande uitdrukking maakt deze in een discussie op zichzelf natuurlijk extra afwijzend.
De Telegraaf laat de uitdrukking in de nieuwe betekenis eerder in zijn koppen toe dan menig andere krant:
Goed weekend!
Aanvulling 16.08.2022: Aan de statistieken is voor mij zichtbaar dat deze bijdrage van bijna zes jaar geleden opeens vrij geregeld wordt aangeklikt. Ter aanvulling/verklaring kan misschien het volgende dienen. De uitdrukking slaat nergens op was te variëren met een meer of minder acceptabele wijze van zeggen als kant noch wal of kut op Dirk. Van gedrag kan dus inmiddels afkeurend gezegd worden dat dit nergens op slaat of van een zeer bijzondere gebeurtenis (in de huidige betekenis van ‘bizar’), maar dat geldt naar mijn mening niet voor de twee genoemde vroegere varianten.
