Cruciaal is een woord met ingebouwd uitroepteken. De verwijzing naar crux ‘kruis’ klinkt er zicht- en hoorbaar in door getuige de betekenis ‘moeilijk of niet oplosbaar’. De tweede omschrijving in Van Dale is nauwelijks minder zwaar, ‘beslissend, doorslaggevend’. Ik heb voor zoiets de term absolutisme voorgesteld, uiteraard in taalkundige lezing.
Maar als woorden vaker en vaker gebruikt worden, verliezen ze aan gewicht. Van deze betekenis-inflatie zijn er vele voorbeelden in het politieke taalgebruik te geven. De minister-president onderstreepte het belang van wat het kabinet besloten had door op 5 juli 2013 voor televisie te zeggen tegen Pim van Galen: “Mijn mind-set is dat we een cruciale agenda voor Nederland aan het uitrollen zijn”. (Alweer een woord om nader aandacht aan te schenken, uitrollen.) Hier kunnen we voorzichtig aannemen dat in feite ‘belangrijk’ bedoeld was, net als wanneer hij ’t op 4 december 2015 tegen Tijs van den Brink heeft over “cruciale vragen die wil ik wel met u delen”.
De betekenisontwikkeling van ‘niet oplosbaar’ en ‘doorslaggevend’ naar ‘van belang’ is aantoonbaar voltooid wanneer dezelfde MP iets “héél cruciaal voor Europa” noemt (11 mei 2012). Doorslaggevend is doorslaggevend, érg doorslaggevend is even moeizame taal als het veel bekendere voorbeeld van een béetje of zéer in verwachting (vergelijk nogal in combinatie met digitaal: zie de bijdrage Nogal).
In Van Dale moet te zijner tijd onder cruciaal dus een nieuwe, afgezwakte betekenis opgenomen worden, ‘van belang’. Ontwaarding zogezegd. Dat komt er van als een groot woord (een benaming die meer suggereert dan er eigenlijk bedoeld wordt) vaker en vaker gebruikt wordt. In de eerste helft van 2016 komt het woord 14 maal voor in vragen van de Tweede Kamer aan het kabinet. Of misschien nog sprekender: tot 1995 bedraagt de score van het woord cruciaal ruim 600 stuks in de Handelingen van de Tweede Kamer, in de 20 jaren erna meer dan 3000. Ook als de zoekprogramma’s niet exact (benut) zijn, dan nog is het beeld zeer helder. Het is dat van een eenparig versnelde beweging.
P.S. Het gebruik van cruciaal is Kamer-breed. Als een steekproefje juiste informatie verschaft, is aan te nemen dat vice-premier Asscher het woord naar verhouding vaak gebruikt.
