“Op Europa zijn de standpunten tamelijk in beton gegoten is mijn indruk,” zegt Mark Rutte op die opmerkelijke persconferentie die de eerste is na de zomervakantie van 2011 (12 augustus). “Goed u allen weer te zien” mogen z’n kwieke openingswoorden zijn, het is het begin van een lange en kritisch getinte bijeenkomst waarin het vooral gaat over misverstanden die de premier zelf heeft veroorzaakt na afloop van een Europese top waar de schuldenkwestie van Griekenland centraal stond.
Op Europa zijn de standpunten tamelijk in beton gegoten is mijn indruk, is om twee redenen een opvallende manier van zeggen. Op kunnen we een anglicisme noemen waar in normaler Nederlands over of met betrekking tot gebruikelijker is. Vergelijk het volgende voorbeeld uit de Engelse Van Dale: ‘over deze zaak heb ik niets te zeggen’ = on this matter I have nothing to say/no comment.
Daarnaast is opmerkelijk hoe het woord tamelijk de zegswijze in beton gegoten nuanceert, terwijl dat juist een absolute uitspraak is. Dat gebeurt vaker met tamelijk en het moet toch wel duidelijk maken dat wat volgt niet zo sterk meer is als het ooit geweest is: tamelijk cruciaal (zie de bijdrage over Cruciaal), tamelijk uniek, tamelijk nadrukkelijk.
Een kabinet dat in de Eerste Kamer niet een meerderheid bezit, heeft vanzelfsprekend bereidheid tot overleg met de oppositie. Om die houding duidelijk te maken zegt Rutte op de persconferentie van 8 maart 2013: “De weg naar het einddoel is wat ons betreft niet in beton gegoten, we hebben vanaf de start van het kabinet ook in het regeerakkoord gezegd dat wij open staan voor overleg, dat we dat zelfs willen (…).”
BETON GIETEN (Youtube)
De uitdrukking heeft een zéer letterlijke oorsprong die met kernafval in verband staat. Minister Vorrink (Volksgezondheid en Milieu) legt de Kamer op 23 oktober 1974 uit met hoeveel zorgen die zaak omringd wordt: “Het is misschien verstandig om te beginnen met de mededeling dat niet alle radioactief afval in zee wordt gestort, maar uitsluitend licht radioactief afval, dat niet allemaal afkomstig is uit kerncentrales, maar voor een groot deel ook uit laboratoria. Een dergelijke storting vindt niet plaats door de verschillende landen afzonderlijk. Dit gebeurt in internationaal verband onder auspiciën van het agentschap voor kernenergie van de OESO. De eerste storting vond plaats sinds 1967. Daarvoor werden, na studies, eisen vastgelegd. De vereiste diepte is 5000 meter; er mogen geen conversiestromen zijn, waardoor het afval weer weg kan vloeien; er mogen geen onderzeese kabels aanwezig zijn; de afstand tot het dichtstbijzijnde land moet minimaal 400 kilometer zijn. Het materiaal wordt gevat in beton, dat gegoten wordt in stalen drums.” Geen wonder dat het eerste gebruik van in beton gieten rond 1970 opgemerkt wordt door de Ngramviewer van de KB:
IN BETON GEGOTEN Ngramviewer KB 1970-1980
Elf jaar later bepleit minister (Smit-)Kroes van Verkeer en Waterstaat een kleine hoeveelheid regels: “Mijn voorkeur, mijn voorliefde is in ieder geval een realistische benadering, zowel als het gaat om de ‘hardware’ van Verkeer en Waterstaat als bij de aanpak van de taken waar de heer Castricum 1) van zegt dat die zich niet in asfalt of in beton laten gieten.” (Tweede Kamer 7 november 1985) Daar is de figuurlijke betekenis nog zeer dicht bij de letterlijke oorsprong maar begint er toch los van te raken.
Vanaf 2007 is de uitdrukking snel populair aan het worden in de Tweede Kamer. Dat laten de Handelingen duidelijk zien.
1) Frits Castricum (PvdA) komt vaker in dit blog aan de orde: zijn taal moet wel nadere bestudering waard zijn. (Zie de bijdrage Meel.)
P.S. 28.10.2020: Duits is parallel de uitdrukking in Beton gegossen. Volgens de Google Ngramviewer is ook de toeneming parallel zo vanaf de jaren ’70/’80 van de vorige eeuw:
