Elke spreker heeft diverse stijlregisters tot zijn beschikking of hij zich dat nu realiseert of niet. Dat geldt voor ministers dus ook, maar niet iedereen maakt daar zo enthousiast gebruik van. Premier Rutte daarentegen wisselt hoorbaar en ongetwijfeld zeer bewust van meer formeel naar meer informeel om maar twee uitersten te noemen. Let op, niet alles wat formeel klinkt hoeft dat ook te zijn, getuige woorden als tweedens en zijdens. Op de persconferentie van 4 maart 2016 zegt Rutte dat er iets is bevestigd “zijdens Lodewijk Asscher”. Het papieren woord zijdens ‘van de zijde van’ wordt hier gecombineerd met een verwijzing naar de vice-premier, zonder aanduiding van diens functie maar inclusief z’n voornaam (zie de bijdrage Meneer en mevrouw). Tweedens ‘ten tweede’ in een opsomming (MP-gesprek 03.10.2014 tegen Tijs van den Brink) is een vergelijkbaar geval.1)
Het woord andererzijds (MP-gesprek 10.02.2012 tegen Pim van Galen) doet formeel-geforceerd aan, tenminste als het geen vergissing of een germanisme is. Rutte is aantoonbaar gesteld op het Duits (zie de bijdrage over Wirtschaften) en de vorm andererseits in die taal kan een rol gespeeld hebben. Maar andererzijds kan ook voortgekomen zijn uit een combinatie van de eerste twee lettergrepen van anderzijds gevolgd door de laatste twee van enerzijds. Als dat geen enerzijds-anderzijdsbenadering is! Een voorbeeld van formeel taalgebruik is het in ieder geval, licht spottend komt het over en het leidt tegelijkertijd de aandacht wat af van de inhoud.
Mark Rutte reserveert dit type taalgebruik kennelijk niet voor bijvoorbeeld de persconferenties alleen, hij lijkt het over elk van z’n beide vrijdagse optredens te verdelen. In zijn televisiegesprek kan hij het dus hebben over “drie partijen met dewelken VVD en Partij van de Arbeid” samenwerken (13.12.2013). Op de persconferentie van 27 september had hij meegedeeld dat minister Dijsselbloem van Financiën de fractieleiders van de oppositie zou uitnodigen “te zijner departemente”. Daar klinkt een komisch-lichte toon in door die een leraar Nederlands als tweede corrector kan verstoren door een klein rood streepje te zetten bij zijner: zou dat niet zijnen moeten zijn bij dat onzijdige woord departement, collega Rutte van de Johan de Witt Scholengroep?
De school van meester Mark
1) Vergelijk het komisch bedoelde maar geen gangbare Nederlands in: “Morgen ben ik vrij, ik ben in Nederland, Koningsdag zal morgen ook figureren in mijn privéprogramma, maar dat is niet verplicht rijkswegens”, in het uitsmijtende antwoord op de PC van 25 april 2014. Dat doet toch wat denken aan (vroegere?) taal uit een studentencorps, wat komisch-opgeblazen. Wat is in feite het verschil tussen het gebruik van rijkswegens en de bewering van de guitige zwerver Swiebertje dat hij bij juffrouw Saartjen een kopjen kofjen nuttigde?
P.S. Zijdens is een woord dat de laatste jaren plenair in de Tweede Kamer alleen klinkt uit de mond van de voorzitter als deze iets formeels zegt (bijvoorbeeld: “Ondanks deze zware delegatie zijdens het kabinet geldt nog steeds de afspraak van twee minuten spreektijd voor alle fracties.”) of van Rutte: “Niettemin is er zijdens luchtvaartmaatschappij KLM en zijdens delen van de Kamer behoefte om daar een meer structurele borging aan te geven.” (1 maart 2016) [Borgen is een buitengewoon geliefd politiek woord. De betekenis moet de figuurlijke lezing zijn van wat Van Dale alleen letterlijk heeft opgenomen: “”een sluitingbout enz. beveiligen tegen losgaan””. Een borg is “eind touw of ketting dienend om het loswerken, uitschieten of verliezen van enig deel te beletten”. Vergelijk Rutte op de PC van 7 januari 2011: “We moeten nu bestendigen, we moeten borgen, wat we met elkaar in Afghanistan hebben bereikt.” Aan Bestendigen is in dit blog speciaal aandacht geschonken.]
Aanvulling 11.10.2017: In de fase waarin het regeerakkoord tussen VVD, CDA, D66 en CU werd afgerond, kwam Mark Rutte als onderhandelaar van de VVD uit de fractievergadering en zei als antwoord op de vraag van een verslaggever of er bij de informateur nog bezwaren zouden worden ingebracht: “Nee, niet zijdens de VVD.” De premier loopt zich hoorbaar warm voor zijn volgende termijn.
