Toen De Wereld Draait Door vorig jaar nominaties liet bekendmaken in het kader van de actie Weg Met Dat Woord! was een van de suggesties uitrollen. Bladeren in kranten zal de indruk bevestigen dat het succes van het woord uitrollen al dateert van vroeg in de jaren ’90 van de vorige eeuw. De irritatie moet dus een jaar of 30 de kans gehad hebben om te groeien. Ngramviewer van de Koninklijke Bibliotheek laat een zekere opwaartse lijn zien bij het betreffende woord vanaf 1990. De krantenbank LexisNexis bevat in 1993 en 1994 nog weinig voorbeelden en die er zijn, wijzen op letterlijk gebruik als een vliegtuig uit een hangar gerold wordt of – niet minder concreet – wanneer er deeg op een bebloemd werkvlak of een spandoek bij een demonstratie uiteen gerold wordt.
Vliegtuig uit hangar (Youtube)
Onder invloed van het Engels is daar een minder concrete uitbreiding van betekenis bij gekomen: een anglicisme dus. De Engelse Van Dale geeft ‘lanceren, op de markt introduceren (nieuw product)’ als voorbeeld van informeel taalgebruik bij to roll out. De Oxford Dictionary of English noteert als vroegste bewijsplaats daarvan iets afkomstig uit Amerika, halverwege de 20ste eeuw. Meer in het bijzonder betreft het dus een Amerikaans anglicisme.
In de Handelingen van de Tweede Kamer is uitrollen niet stiekempjes maar als het ware met bazuingeschal binnen gekomen en nog net voor 2000. Op 3 juni 1999 is er een Algemeen Overleg over de voortgang van het project C2000, het communicatiesysteem voor politie en hulpdiensten. In dat ene overleg valt een vorm van het werkwoord uitrollen in de nieuwe betekenis liefst 11 maal. De woordvoerder namens het CDA heeft de plenaire primeur: na een proef in de regio Amsterdam mag de uitrol wat hem betreft wel beginnen.
In de uitingen van de MP heeft het werkwoord die marktgerichte betekenis zeker ook, getuige wat hij zei op de persconferentie van 22 juni 2012: “… laat nou mensen ook een beetje hun campagnethema’s uitrollen…” Maar er zijn daartegenover minder specifieke lezingen mogelijk, zoals in dit soort voorbeelden:
- mijn mind-set is dat we een cruciale agenda voor Nederland aan het uitrollen zijn (Gesprek MP 05.07.2013 tegenover Pim van Galen) (zie Cruciaal)
- … het op lange termijn uitrollen van missies… (PC 08.04.2011)
- (ideeën voor overleg met maatschappelijke organisaties) dat is natuurlijk wat we nu verder moeten uitrollen (PC 28.03.2013)
- (de ICT-agenda Neelie Kroes) als je die goed uitrolt (Gesprek MP 28.05.2014 tegenover Ron Fresen))
Het lijkt erop, alsof uitrollen meer en meer het figuurlijke karakter krijgt van iets stap-voor-stap in werking brengen. 1) In dit voorbeeld van de persconferentie van 29 mei 2015 lijkt dat zo te zijn en we krijgen er terloops een aanwijzing bij vermeld, hoezeer het Engels hier van invloed is: “De roll out, de uitrol van zo’n belastingstelsel kost je een paar jaar en dan zit je al gauw voorbij de verkiezingen.”
1) Stap-voor-stap is een geliefde uitdrukking van Rutte, soms onder aanhaling van bondskanselier Merkel (die gisteren bekend maakte, net als Rutte door te willen). Zie de bijdrage onder de titel Wirtschaften.
