Dit stukje gaat over de vraag naar uitspraak: hoe worden door Mark Rutte bepaalde woorden gerealiseerd, misschien in overeenstemming met andere taalgebruikers maar in elk geval niet door iedereen. Het is daarmee inhoudelijk verwant aan de bijdragen over bestuderen, goehoed, teugen. Teugen wordt door een bepaalde groep sprekers gezegd en dat is dus een zogeheten sociolect. Idiolect heet iets als ’t het specifieke taalgebruik van één spreker betreft. De manier waarop Mark Rutte bestuderen zegt is daar een voorbeeld van (zeg “bes” en aansluitend “studeren”, zó is Ruttes persoonlijke uitspraak van dat woord*).
Als we het niet op een fonetische manier willen schrijven, moeten we de uitspraak van het frequent gebruikte relevánt ‘gewichtig, belangrijk’ anders weergeven. (Het woord relevant heeft inmiddels aan inhoud ingeboet en gaat in de richting van ‘van betekenis, van zekere invloed’: vergelijk cruciaal en een reeks andere woorden met betekenis-inflatie.) Iedereen legt bij de uitspraak het zwaarste accent op de laatste lettergreep, vandaar het streepje op de a in relevánt. Maar bij alle overeenkomst op het punt van de nadruk is er verschil aan het begin. Enerzijds zijn er mensen die “ree-levánt” zeggen, anderen houden het op “rullevánt”.
Tot die laatste sociolectische groep behoort Mark Rutte. Hij zegt ook “rufferéndum” wanneer het gaat over referendum, een woord dat wegens het associatie-akkoord met Oekraïne in 2016 toenemend over tafel ging. Waarschijnlijk zeggen de meeste mensen “reeferéndum” maar de vraag is of dat ooit is onderzocht. Toch is dat een interessante kwestie, mede omdat er in theorie nog een derde mogelijkheid zou moeten zijn: “rillevánt” en “rifferéndum” zouden passen bij het “tillefoon” zeggen voor de telefoon of “tillevizie” voor de tv.
Rutte zegt wel “rufferéndum”, “rullevánt” – hij zegt daarentegen niet “tullefóon” of “tullevísie” en dat roept vragen op bij al die woorden, alle met het hoofdaccent op de derde lettergreep en alle van Romaanse herkomst. Als er een sociale groep zou zijn die “rullevant” zegt (wat ik vermoed) dan is dat wellicht die wat hoger op de maatschappelijke ladder staat, een bovengemiddeld inkomen heeft en eerder op de rechterzijde van het politieke spectrum dan links gevonden wordt. Denken we aan de VVD. Was het Den Uyl daartegenover niet die vroeger “tillefoon”, “tillevisie” en… “griffermeerd” voor gereformeerd zei?
Als het nog niet onderzocht is, ligt daar een terreintje braak. Voor wie (genereus, ginnereus, gunnereus) een extra vraag wil: waarom hoor je nooit “spucculéren” voor speculeren? Dat zou immers te verwachten zijn op basis van “rufferendum” en “rullevant”.
*) De eerder in dit blog gestelde vraag naar de uitspraak van het woord bestuderen door Mark Rutte is nog niet door iemand van een antwoord voorzien: waarom zegt de minister-president toch altijd “bèstuderen”?
