Winstwaarschuwing

De Algemene Politieke Beschouwingen van 2014 gingen ook over de deelname aan de strijd tegen ISIS. Mocht Nederland besluiten daaraan mee te gaan doen, dan zou er uiteraard een zogenaamde artikel-100-brief naar de Kamer gaan, zoals dat procedureel behoort. “Maar,” zei premier Rutte, “ik geef één winstwaarschuwing: dit zal nooit makkelijk zijn.1) Je zult het nooit precies kunnen knippen, 2) je zult nooit de volledige antwoorden kunnen geven, er zal altijd sprake zijn van een zekere mate van risico. Dat is onvermijdelijk bij het bestrijden van dit type grote internationale bedreigingen voor Nederland.”

Gewoonlijk zijn het bedrijven die een winstwaarschuwing geven – de premier verstrekte er eentje met een politiek doel, een variant op het door hem zo vaak vermelde feit dat de overheid zich inzet maar geen garanties kan geven. Van Dale beperkt zich tot dusver nog tot de omschrijving  “waarschuwing voor een tegenvallende winstontwikkeling gedurende de lopende verslagperiode” – de politiek-figuurlijke betekenis zou nog toegevoegd kunnen worden en die komt neer op ‘winstwaarschuwing = waarschuwing’.

Winstwaarschuwing is een komisch-opgesmukte variant voor het normale waarschuwing waarmee het woord nét even aandacht vraagt. Het doet denken aan wat het Duits een Streckform noemt. Er is reden voor om aan te nemen dat landbouwminister Gerda Verburg (CDA) de primeur had, blijkend uit haar omschrijvende gebruik (in het debat van 03.06.2009): “Ik heb er wel behoefte aan om daarbij zoiets als een winstwaarschuwing te geven, want er is geen een-op-een afwegingskader denkbaar dat onomstreden is en tot eenduidige, heldere uitkomsten leidt.” Enkele maanden later waarschuwde CDA-kamerlid Eddy Bilder gemeenten met dezelfde term winstwaarschuwing: de herindeling is een zaak waar de Centrale Overheid over beslist, dat u het maar weet! Winstwaarschuwing in deze lezing is dus een zeer actueel woord.

In de jaren daarna neemt het gebruik van het woord toe om een top te bereiken in 2014/2015. De staatssecretarissen Weekers (VVD) en Dijksma (PvdA) scoren hoog bij de gebruiksfrequentie. Zelfs voorzitter Van Miltenburg hield van de term bij iets prozaïsch als de regeling van werkzaamheden (zie de bijdrage van gisteren over ommekomst). Ze zei bijvoorbeeld: “Ik geef een winstwaarschuwing mee. Ik doe dit liever niet, maar in de komende twee weken staan er nog negen debatten waarvan de Kamer heeft gezegd dat die voor de zomer plenair moeten worden gevoerd, waaronder de behandeling van vier wetsvoorstellen. De agenda is dus heel vol.”

Er lijkt in het politieke taalgebruik iets te bestaan als het versierend-verlengde gebruik van een woord: een bepaald begrip krijgt een wat ander karakter door samenvoeging met een ander woord maar de betekenis van het basiswoord blijft gewoon gehandhaafd. Laten we het sierverlenging noemen. Die aanpak is niet zonder reden, want het zet de toehoorder (althans aanvankelijk) even op het verkeerde been. Winstwaarschuwing is niet het enige voorbeeld. Muizengaatje in plaats van (erg klein) gaatje is een vergelijkbaar geval (aanvankelijk in juridische sferen gebezigd (1998-1999)). Procentpunt (in plaats van simpelweg procent), kruissnelheid (voor gewoon snelheid), randvoorwaarde (= voorwaarde) zijn er eveneens toe te rekenen – bijna alle komen ook in de taal van Mark Rutte voor.

Het gebruik van dat versierende element doet mij altijd denken aan de eerste maal dat koeien van de stal de wei in mogen, de voorjaarsdans. Of huiselijker, het is een taart die al smakelijk was maar nog bijzonderder moet worden door wat er op gespoten wordt.

1) Eén winstwaarschuwing: let op het telwoord.

2) Knippen – zie het vergelijkbare snijden in Aan snee.

Aanvulling 03.05.2017. Winstwaarschuwing heeft ook al in de eerste weken van de nieuwe Kamer geklonken (12 april 2017) en wel uit de mond van Tom van der Lee (GroenLinks): “Ik dacht, ik geef een kleine winstwaarschuwing af: ik zal wat breedsprakig zijn in mijn maidenspeech, maar ik beloof u dat ik het in de toekomst bondig en nog sneller to the point zal brengen.”

Aanvulling 01.06.2017. Met winstwaarschuwing vergelijkbaar (d.i. een samenstelling waarvan het rechterlid al voldoende is aan de voorzijde voorzien van een samenstellend deel tot een bekende samenstelling die alleen in dit kader ongebruikelijk is) is misschien vlieghoogte. Staatssecretaris Wiebes (VVD) zei in het avonddebat vandaag (zelfs 2x): “Ik wilde mij meer op vlieghoogte brengen” waar hij bedoelde hoogte (zich op de hoogte stellen). Hij volgde daarin zijn twee partijgenoten die hetzelfde eerder te berde brachten in de Tweede Kamer:

• staatssecretaris Teeven op 29.11.2012 “Dan ben ik ook beter op vlieghoogte.”
• minister Blok op 18.01. 2017 “Ik vind het dus niet redelijk om na één jaar te zeggen dat men al helemaal op vlieghoogte moet zijn.”

Aanvulling 08.05.2020. Het woord kwam weer frequent naar voren ten tijde van de versoepeling van de zogeheten lockdown t.t.v. de coronacrisis. Bijvoorbeeld in het debat van 07.05.2020 waarin onder meer werd teruggeblikt op de persconferentie van 06.05.2020: Er kunnen gekke dingen gebeuren. Daarom heb ik gisteren gezegd “er altijd een “winstwaarschuwing”, “er is altijd het beslag van de evenwichtsbalk” en “als het kan”. Maar nogmaals: we zouden het niet gezegd hebben als we nu zouden denken dat het niet kan.”