In Pauw werd op 2 december een fragment vertoond waarin Newt Gingrich geïnterviewd werd. Deze kleurrijke Republikein, die aan de basis stond van de verharding tussen de politieke hoofdstromingen in het Amerikaanse Congres, werd door CNN geïnterviewd en het ging daarbij over de teruglopende criminaliteitscijfers die de interviewster aan de orde had gesteld. We volgen de weergave in The Atlanta Journal-Constitution (28 november 2016):
Gingrich waved that off: “The average American, I will bet you this morning, does not think crime is down, does not think they are safer.”
Reporter: “But we are safer and it is down.”
Gingrich: “No, that’s your view.”
Reporter: “It’s a fact.”
Gingrich: “The current view is that liberals have a whole set of statistics which theoretically may be right, but it’s not where human beings are. People are frightened.”
The reporter noted figures from the FBI — no liberal bastion — say crime is down.
Gingrich: “No, but what I said is equally true. People feel it.”
Reporter: “They feel it, yes, but the facts don’t support it.”
Gingrich: “As a political candidate, I’ll go with how people feel and I’ll let you go with the theoriticians.”
Links heeft een voorraadje statistische gegevens die theoretisch mogen kloppen – de mensen weten beter. De onderbuik staat boven het verstand. Dit is wat pejorisering van betekenis heet, het negatief maken van de inhoud van een woord. Dit moet bijna wel populisme zijn: wat het volk zegt te voelen (althans naar de politicus beweert) is van belang, de desbetreffende feiten van de FBI doen er niet toe.
Essentieel in dat verband is het begrip theoretisch. Dat woord komt sinds begin 2016 na een aantal jaren plotseling weer in de taal van Mark Rutte op de wekelijkse persconferenties voor en het heeft ook bij de Nederlandse minister-president wel eens een duidelijk negatieve lading. De koopkrachtplaatjes noemde hij “allemaal heel theoretisch eerlijk gezegd” (PC 12 augustus 2016) en: “Het gaat allemaal om hele marginale… het wordt wel heel theoretisch.” Enkele maanden daarvoor noemde Rutte het uitgeven van extra geld voor de opvang van vluchtelingen in Turkije enkele keren “vrij theoretisch”. In februari zei hij over dezelfde kwestie: “Ik vind het buitengewoon theoretisch om nu alweer te zeggen er moet nog meer geld bij en daar alle energie op te richten.” (PC 05.02.2016)
Buitengewoon versterkte in Ruttes antwoord in hevige mate het daarop volgende begrip theoretisch, zoals vrij en heel dat nader omschreven en dat is opmerkelijk. Zolang ze neutraal gebruikt worden, redden praktisch en theoretisch zichzelf zonder nader commentaar. “Hoe theoretisch is het”, “allemaal theoretisch” zijn verzuchtingen van de premier – dat is niet zo negatief als Gingrich het tegen de CNN-interviewster zei, maar positief klinkt het woord theoretisch niet uit de mond van de Nederlandse premier. Het is pejoratief ‘voorzien van een negatieve connotatie’ aan het worden en theoretici is in de mond van Gingrich feitelijk een scheldwoord. Het doet denken aan wat die arme woorden semantiek en semantisch in het parlement overkomt, zie Epitheta.
Buitengewoon combineert Mark Rutte de laatste periode vooral met meer emotioneel-negatieve termen (zie de aflevering van gisteren) en daarin past deze nieuwere inhoud van het woord theoretisch. Overgewaaid uit Amerika? Op die persconferentie na de ministerraad van 5 februari 2016 opende Rutte zijn inleidende statement aldus: “Ik heb begin deze week een bezoek gebracht aan Silicon Valley, samen met onze start-up envoy Neelie Kroes. Rondom San-Francisco is een regio die al decennia hofleverancier is van technologische innovaties. De eerste pc in de jaren ’80 tot en met de zelfrijdende auto waar deze dagen mee wordt geëxperimenteerd. Je ziet, als je daar praat met de bedrijven die we gezien hebben, Apple, Facebook, Tesla en nog een hele hoop andere.”
Goed weekend!
Maar morgen volgt op deze plaats de uitslag van de quiz… Eén van de tien antwoorden kan ik vast weggeven: het programma van DENK bevat de halalhypotheek, waar de andere negen geselecteerde partijen het níet over hebben.
Aanvulling later op 9 december 2016: toevallig is vandaag bekend geworden dat postfaktisch woord van het jaar is geworden in het Duitse taalgebied: zie bijvoorbeeld Die Welt.
