IN HET NIEUWS is deze week Khadija Arib als voorzitter van de Tweede Kamer én als parlementariër van de PvdA, want ze komt hoog op de kandidatenlijst voor de aanstaande verkiezingen. In haar voorzittersrol besloot mevrouw Arib het vergaderjaar 2016 afgelopen donderdag met het uitspreken van een met applaus ontvangen speech. Daarin ging ze ook in op het taalgebruik van de twee bewindslieden van Financiën. Van staatssecretaris Wiebes gaf ze als voorbeeld “om de hete aardappel heen draaien” – ze legde het niet uit, maar dat is natuurlijk een contaminatie van twee uitdrukkingen, om de hete brij heen draaien (‘een moeilijke kwestie of iets waarnaar men sterk verlangt niet durven aanpakken’) en de hete aardappel doorschuiven.
Voorzitter Khadija Arib (website Tweede Kamer)
Ook de minister van Financiën (over hoog op de PvdA-lijst geplaatste kandidaten gesproken) kwam als illustratie van charmant taalgebruik in Aribs speech langs: “Zo hoorden we minister Dijsselbloem tijdens de aanbieding van de rijksbegroting spreken over een uit de kloten gegroeide bankensector.” Het roept de voor de hand liggende vraag op: Wat is daar charmant aan?
Bij de aanbieding van de begrotingen voor 2017 zei Dijsselbloem volgens de Handelingen het volgende in het begin van zijn bijdrage: “De uit de klauten gegroeide bankensector kreeg, ook vergeleken met die van onze buurlanden, een harde klap. (Gelach)
Minister Dijsselbloem: Overnieuw? De uit de “klauten” gegroeide bankensector … (Hilariteit)
Minister Dijsselbloem: Er is blijkbaar een verspreking in het grammatica. ”
De toegevoegde opmerkingen die de reactie van de Kamer weergeven zijn zeer welkome aanvullinkjes. Toen Dijsselbloem “uit de klauten” zei, begreep de Kamer dat hij een fout tegen het Nederlands maakte, iets waar de minister even later zelf door het gelach ook achter kwam – maar misschien was hij nog over het precieze karakter van zijn fout aan het nadenken toen hij het had over het grammatica.
Ik vermoed dat hier eenzelfde ontsporing hoorbaar was als bij Wiebes – eentje die woordvoerders in een wat formele setting geregeld overkomt als ze uit het hoofd spreken, een contaminatie. 1) Daarin worden “betekenisverwante woorden of uitdrukkingen verhaspeld”, aldus Van Dale. Een stijlfout is het oordeel van deze bron, maar met de Kamervoorzitster kunnen we het ook als een charmante kant van de taal zien.
Dijsselbloem klutste waarschijnlijk iets door elkaar waarvan de bestanddelen twee uitdrukkingen zijn, uit de klauwen gegroeid plus (te veel) uit de kluiten gewassen. Twee betekenisverwante én wat op elkaar lijkende uitdrukkingen en woorden, dat leverde het product klauten op in de Handelingen – waarschijnlijk hebben ze juist op die grond bij de Dienst Verslag en Redactie voor klauten en niet voor klouten gekozen wat eender klinkt.
Als we ons mogen baseren op de officiële Kamerhandelingen heeft Dijsselbloem het woord kloten níet gebruikt, wél klauten. In jonger Nederlands klinkt kloten toenemend als “klauten” – maar Dijsselbloem spreekt geen Poldernederlands, hij contamineert soms wel.
1) In het Gesprek met de minister-president zei Mark Rutte vanavond naar aanleiding van de aanslag op een Kerstmarkt in Berlijn, enkele dagen geleden: “De Duitse samenleving blijkt over een indrukwekkende kracht te bezitten om het leven weer op te pakken”: hier heeft bezitten het eerder beoogde beschikken verdrongen.
