Als minister Job de Ruiter (zie over hem Beslag) op 27 november 1980 in het kader van de behandeling van een wetsontwerp over abortus in de Tweede Kamer zegt “Dit betoog is concludent en overtuigend, voor zover het aantoont dat degene die zich door de aldus uitgedrukte godsdienstige overtuiging laat leiden, voor zich zelf nooit abortus provocatus als oplossing van een noodsituatie zal erkennen of daaraan zal kunnen meewerken”, dan is daar hoorbaar een jurist aan het woord. Juist in de taal van deze beroepsgroep komt het begrip concludent voor. Het betekent ‘dwingend voortkomend uit een redenering, uit een verslag, uit gegevens of iets dergelijks’.
Concludent figureert bij voorkeur in het directe gezelschap van een tweeling-term, zoals hier zichtbaar is in concludent en overtuigend. Zo zei mevrouw Kappeyne van de Coppello een jaar eerder (4 september 1979) over oorlogsgetroffenen: “Ik verwacht niet een definitief of concludent antwoord van de Staatssecretaris” – de goede verstaander hoorde ook hier alleen al daaraan dat de spreekster juriste was.
Op 17 mei 1960 vindt er een naturalisatiedebat plaats in dezelfde Tweede Kamer. Justitieminister Beerman zegt dan: “Mijnheer de Voorzitter! Na de rede van de geachte afgevaardigde jonkvrouwe Wttwaall van Stoetwegen verkeer ik in een uiterst moeilijke positie, want haar argumenten waren m.i. pertinent en concludent. Nu zou ik mij eenvoudig achter haar kunnen scharen en met haar mond kunnen spreken, maar dat zou misschien niet in goede aarde vallen en zou wellicht ook kunnen worden geïnterpreteerd als een gebrek aan deferentie voor de geachte afgevaardigde de heer Scheps, wiens belangstelling voor naturalisatie mij bekend is en die ik ook waardeer.” [N.B. deferentie!] Hier is pertinent en concludent een vaste combinatie die gangbaar was onder de genoemde beroepsgroep – nu voor het laatst in de Kamer gevallen. Minister Roëll kunnen we als getuige-deskundige aanhalen voor de bewering dat het juristentaal is op basis van wat hij volgens de Handelingen zei op 3 december 1895: “(…) dat de voorbeelden door den geachten afgevaardigde gekozen – om een rechtsterm te gebruiken – naar mijn oordeel niet pertinent noch concludent zijn”. Of neem dit citaat van Gerard Beelaerts van Blokland “Was het werkelijk de bedoeling van die geachte sprekers om mij een zoodanig antwoord te geven als in de rechtstaal genoemd wordt pertinent en concludent?” (Gezegd op 24 februari 1885.)
KLAAS DIJKHOFF (Google afbb.)
Wat een tweelingterm was en specifiek voor juristen, is onderhand iets van de verleden tijd – misschien zélfs wel voor juristen. Concludent moet het nu in z’n eentje zien te rooien en het woord is op zichzelf aangewezen onderweg naar een nieuwe, logische betekenis. Waar het nu naartoe gaat, zouden diezelfde juristen een volksetymologie noemen als zij taalkundigen waren: een woord waarvan de inhoud wordt veranderd, aangepast aan datgene waar het aan doet denken. Voor wie het liever wil, noem het betekenisverbastering. Zelfs een jurist als staatssecretaris Dijkhoff liet de nieuwe inhoud horen, bij het eerste Oosting-debat over de Teevendeal of de bonnetjesaffaire (16 december 2015). Hij woonde een bijeenkomst bij en zei daarover: “Dan wordt je verbazing groter en ontstaat er een gesprek. Dat gesprek was niet concludent.” Met andere woorden: het gesprek leidde niet tot een afrondende slotsom, concludent is niet zo concludent meer.
Staatssecretaris Van Rijn was niet helemaal zeker van het antwoord op de vraag wat de beste organisatie voor het casemanagement is, verklaarde hij op 15 april 2015, “Ik ben daar niet concludent over. Ik denk niet: het ene model is goed en het andere niet.” Hij was er voor zichzelf niet helemaal uit, het was te vroeg voor conclusies.
Beide bewindslieden volgden het voorbeeld van de naamgever van het kabinet waar zij deel van uitmaakten. Premier Rutte gebruikt concludent relatief veel in deze nieuwe lezing – al was hij niet de eerste. Zo wenste PvdA-kamerlid Depla een einde aan een discussie over een onderwijsonderwerp op 18 juni 2008: “Volgens mij zijn wij een jaar geleden met deze discussie begonnen, die heel smal is. Volgens mij kunnen wij concludent zijn. Ik wil de motie niet aanhouden.” ‘Ophouden met het gepraat’ was in zijn geval de betekenis van concludent.
Het Engelse woordenboek (OED) kent aan het gebruik van het woord concludent dezelfde status toe als wat de Amerikaanse president Trump na zijn aantreden van de NAVO zei te vinden: “obsolete”.
P.S. De vergelijkbare vorm van een ander woord kan de inhoud beïnvloeden, zie grotelijks.
