De communicatie tussen de twee meisjes uit de vorige aflevering (Best wel) bevatte de uitroep “Dat ga je niet ménen!” Het accentteken geeft aan waar de nadruk in die uiting lag die bovendien verlengd werd uitgesproken, maar dat mag de aandacht niet afleiden van wat ervóor gezegd werd, Dat ga je niet. Het is een illustratie van een stille opmars van het hulpwerkwoord gaan in het hedendaagse Nederlands (het niet-Vlaamse Nederlands). Niet-Vlaams moet er wel even bij, want daar heeft dit gaan sowieso al een bijzondere positie, zie bijvoorbeeld Het Vlaams Woordenboek op diverse plaatsen. Niet-Vlaams, wél een anglicisme allicht.
Het waren twee meisjes, maar bij de taalverandering waar het hier om gaat zie ik niet zo duidelijk een geslachtelijk bepaald onderscheid als bij best wel. Dat ga je niet menen lijkt een volgend stadium op het nieuwere pad dat het Nederlands ingeslagen kan zijn via dit soort voorbeelden, ontleend aan debatten in de Tweede Kamer van zeer recente datum:
- premier Rutte in het laatste Oekraïne-debat: “Het antwoord is natuurlijk ja, maar dit gaat niet gebeuren.” 1)
- Kees Verhoeven (D66) in hetzelfde debat: “alsof Oekraïne lid kan worden van de Europese Unie, maar dat gaat niet gebeuren”.
- Vera Bergkamp (D66) over coffeeshops: “Je gaat niet alles achter de rolluiken verstoppen in een speciaalzaak.”
- Esther Ouwehand (PvdD) over landbouwbeleid: “Nederland gaat niet bijsturen”.
- Linda Voortman (GroenLinks): “Maar dat gaat niet lukken als een nieuwe Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg er te snel ligt.”
Het bijzondere aan deze constructies met gaan is het misbare karakter van dat ondersteunende werkwoord. Het gaat niet gebeuren = ‘het gebeurt niet’, Je gaat niet verstoppen = ‘je verstopt niet’. Het enige verschil is dat de manier van zeggen inclusief gaan wellicht sterker, stelliger overkomt en dan zou de vertaling van bij voorbeeld Nederland gaat niet bijsturen dus zijn ‘Nederland stuurt écht niet bij’. (Vergelijk Echt, oprecht.) Gaan drukt weliswaar de toekomende tijd uit, maar met dat aspect zijn we in het Nederlands niet erg precies (Morgen kom ik, ongewoner is Morgen ga/zal ik komen) dus kan het heel goed uitsluitend die andere functie hebben, het geven van nadruk.
Het is geen schreeuwerige wijze van het plaatsen van uitroeptekens, vandaar dat vanuit de toch neutrale voorzitterstoel in het Parlement kan klinken: “U gaat niet tot elkaar komen”. Ook Joël Voordewind (CU) staat niet om z’n luide toon bekend, dus het is geen surprise om van hem iets te horen als “De heer Recourt gaat niet tegen het kabinet zeggen dat het die wet niet moet maken” of in de richting van een andere vertegenwoordiger van de coalitie: “Dan gaat niet voor elkaar komen wat de heer Azmani wil, namelijk de regeling van die terugkeersystemen”.
JOËL VOORDEWIND (website CU)
De eerste sporen van deze ontwikkeling in de taal van de Tweede Kamer zijn (vermoed ik) vindbaar vanaf de vroege jaren ’90 in de vorige eeuw en het zal dus een vrij nieuwe toevoeging zijn aan het actuele Nederlands.
Aanvulling op basis van luid gesprek tussen twee Mediterrane meisjes in een Haagse tram (05.04.2017 ):
• … dan gaat ’t vloeken (twee kleuren kleding bij elkaar gedragen)
• … anders ga je een lelijk plekje krijgen (als je iets van een kledingstuk verwijdert)
• … ik dacht, ik ga ‘m niet laten staan (aanbieding in een winkel)
Gaan als nieuw (vroeger overtollig beschouwd) hulpwerkwoord kan dus ook prima zonder ontkenning gebruikt worden.
1) De minister-president in het debat over de aanstaande informele Eurotop, d.d. 20.04.2017 in de Tweede Kamer: “Wij zetten ook niet in op een deelakkoord. Er moet overeenstemming worden bereikt over het hele pakket en niet over deelakkoorden. Dat gaat niet werken.”
Aanvulling 03.06.2017. Peter Kwint, jong Kamerlid voor de SP, zegt zojuist bij De Taalstaat: “Ik ga d’r niet uitkomen” in de betekenis ‘ik begrijp het niet, word er dol van’.
Aanvulling 24.06.2017.
