Ongaarne

Een technisch verschil tussen graag en gaarne is de al dan niet mogelijke ontkenning, want ongaarne bestaat aan de ene kant wel maar voor *ongraag is een sterretje gezet omdat die vorm niet-grammaticaal is. Graag moet via een voorgevoegd niet een negatie krijgen (niet graag), een mogelijkheid die er ook in het geval van niet gaarne is.

Hoe zit ‘t met het gebruik van ongaarne in de Tweede Kamer? Laten we terugblikken op gaarne, de bijdrage waarin ik vooraf veronderstelde eerder te “denken aan gebruikers in het politieke midden (vooral SGP, CU, CDA), eerder man dan vrouw en misschien het eerst bij een onderwerp waar het geweten of de religie een rol zou spelen.” Dat bleek anders te liggen dan gedacht – hoe houdt die geuite veronderstelling zich bij ongaarne?

In de eerste plaats is ongaarne al een aantal jaren niet meer gevallen in de Tweede Kamer en dat is een verschil met gaarne of volgaarne. Als we ons beperken tot de laatste 20 jaar en het tijdvak 1997-2016 overzien, dan vallen een paar dingetjes op die nu wel redelijk blijken te sporen met de verwachte karakteristieken:

• geen enkele vrouw nam het in de mond… althans tot aan de laatste keer dat ongaarne viel
• de laatste jaren was het bij uitstek de SGP die het gebruikte in de vertegenwoordigers Van den Berg en Van der Vlies
• soms waren het ook D66’ers en enkele malen CDA, PvdA: van de kant van de flanken (SP of PVV) werd het niet geregistreerd
• Buitenlandse Zaken was enkele malen het betrokken beleidsterrein: blijkbaar komt in de taal van dat onderwerp een behoudende sfeer naar voren

Dit zijn de gevallen dat ongaarne in de Handelingen voorkomt in de bedoelde periode:

1997 Wij doen dit voorts ongaarne, omdat ik best zie dat er een bestuurlijk probleem rijst. Van der Vlies (SGP) (eigen bijdrage ziektekosten)

1997 Maar wat die thema’s betreft gaapt er een kloof, zo zeg ik ongaarne, tussen de Paarse coalitie en dit kabinet én de drie fracties namens welke ik spreek. Van der Vlies (SGP) (begroting VWS)

1997 Voorzitter! Het is zeer ongaarne dat ik hier sta. Gerrit Valk (PvdA: hij vervangt de juist overleden Maarten van Traa bij de behandeling van de begroting BuZa)

1998 Daarom moeten wij, hoe ongaarne ook, in dit debat de vraag aan de orde stellen waarom Van den Berg (SGP) (bijverdiensten procureur-generaal Steenhuis)

1998 Dan zal ook militair optreden niet bij voorbaat uitgesloten kunnen worden, hoe ongaarne ook. Van den Berg (SGP) (Irak)

1998 Ik zie zeer ongaarne dat deze Kamer dat signaal zou afgeven. Hoekema (D66) (Kosovo)

2000 Ik zeg dit ongaarne, maar het moet wel helder zijn: Van den Berg (SGP) (Tracéwet)

2000 (…) er zijn ook debatten waar je ongaarne aan begint. In dit geval is dat ongaarne, omdat de SGP-fractie bedenkingen had tegen de inwisseling van de gulden voor de euro.  (…) Ongaarne begin ik ook aan dit debat omdat (…)  Van der Vlies (SGP) (invoering euro)

2000 Wij mengen ons dus enerzijds eigenlijk ongaarne en in ieder geval ook zeer bezwaard in de discussie over deze wet. Van der Vlies (SGP) (euthanasie)

20001 Dat zal in sommige opzichten ongaarne zijn gebeurd. Van der Vlies (SGP) (Studie/schoolkosten)

2001 Ik zie het desbetreffende amendement dan ook ongaarne (…) Minister Klaas de Vries (PvdA) (correctief referendum)

2003 Ik hoop in mijn antwoord te hebben aangegeven dat wij er alles aan doen, hoe ongaarne ook, om gevolgen van een eventuele oorlog mee te wegen, ook gevolgen voor de regio. Minister De Hoop Scheffer (CDA) (Irak)

2003 De SGP-fractie voert dit debat ongaarne. Van der Vlies (SGP) (Margarita-kwestie)

2004 (…) dat wij vanmiddag toch niet om de wat pijnlijke vraag heen kunnen, die ik dan ook ongaarne stel, of de staatssecretaris en zijn ambtsvoorgangers (…) Van der Vlies (SGP) (belastingvrijstaatjes)

2004 Ik moet eerlijk zeggen dat dit niet overtuigend was, hoewel ik dat ongaarne doe. Van der Vlies (SGP) (uitspraken van staatssecretaris Nijs)

2005 Ik wijs er evenwel op dat bij dit onderzoek mensen betrokken zouden kunnen zijn die ongaarne vertellen dat zij wellicht iets gedaan hebben wat door de minister en anderen zeer wordt afgekeurd. Klaas de Vries (PvdA) (uitgeprocedeerde asielzoekers)

2005 Dit debat is een voorbeeld van een type debat dat de SGP-fractie ongaarne voert. Van der Vlies (zakelijke belangen van minister Veerman)

2006 Dat doen wij ongaarne, maar het is niet anders. Van der Vlies (SGP) (profielaanpassing onderwijs)

2009 (…) het afscheid van een lid dat tussentijds de Kamer verlaat. Ik vind dat vooral moeilijk als ik zo’n lid zo ongaarne mis.  Voorzitter Gerdi Verbeet (PvdA, bij vertrek fractiecollega)

Het laatste geval is dus het bijzonderste: het is de allerlaatste maal dat ongaarne in de Tweede Kamer valt, het is gezegd door een vrouw (als voorzitter) en het is gericht tegen een fractiegenoot. Het betreft een emotionele context die in zekere zin vergelijkbaar moet zijn met die van het voorbeeld van Gerrit Valk (eveneens PvdA) in 1997. Apart in het geheel is dat een onderstreping (zeer ongaarne, zo ongaarne) juist voorkomt in de bijdragen van degenen die het woord zélf normaliter niet bezigen, maar de veelgebruikers van de SGP laten die versterking achterwege. Vergelijk Aangelegen punt.

Bas van der Vlies verliet de Kamer in 2010, met hem verdween als het ware ongaarne in persoon. Misschien is aan hem de veronderstelde wetmatigheid te demonstreren dat nieuwe taal de Kamer via de flanken binnenkomt maar meer via het centrum verlaat. 1)

1) Ten onzent is een ander en allicht niet het enige voorbeeld van Nederlands dat het langst door SGP’ers gesproken is in de plenaire zaal.