Website BNR.nl 28.02.2017
“Laten we het rechtuit op zijn Engels zeggen: het is een totale fuck up natuurlijk” – VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra die voor BNR in verkiezingstijd terugblikt op de Teevendeal. Hetzelfde wordt ook wel de bonnetjesaffaire genoemd door wie de persoon van de vroegere officier van justitie er wat buiten wil houden. Vergelijk het verschil tegenover dezelfde mensen die door de een gelukzoekers, door de ander asielzoekers genoemd worden. Of neem het Kunduz-akkoord van 2012 dat volgens anderen liever Lente-akkoord zou moeten heten.1)
Rechtuit plus op zijn Engels, is dat misschien een combinatie die niet zo logisch is? Bij Zijlstra is het Engels niet zo’n opvallend onderdeel van het Nederlands als dat bij Mark Rutte het geval is. Ik denk trouwens dat nader onderzoek zou uitwijzen dat hij zich een beetje minder Engelstalig opstelt in zijn rol als lijsttrekker. En fuck up had Rutte vast niet in het openbaar gezegd. Bottomline is een van z’n gebruikelijker woorden, in het voorbije jaar viel het zeker een handvol malen op de vrijdagse persconferenties in Nieuwspoort.
Aan het woord bottom (toch niet veel verschillend van ons bodem) is de opkomst van het Engels in de parlementaire sfeer mooi te illustreren. Het is een kwestie van de tweede helft van de 20ste eeuw. Exact zelfs, want minister Teulings (KVP/CDA) van Binnenlandse Zaken gebruikt op 30 november 1950 als eerste “to the bottom” wanneer hij het heeft over de afhandeling van klachten in het kader van de Binnenlandse Veiligheidsdienst. Het is de tijd van de Koude Oorlog, over de BVD werd royaal gesproken. In het voorjaar van mei 1960 zegt staatssecretaris Roolvink (ARP/CDA) dat werknemers en werkgevers het ergens “tot op de bottom” over eens geworden zijn. De VVD-woordvoerder Herman van Leeuwen constateert eind ‘61: “dat eigenlijk op de bottom van een heleboel narigheden in Nederland zit de fout van de progressielijn”.
Na deze voorzichtige en misschien wel wat overbodige entree van bottom duurt het eigenlijk tot 1986 wanneer de uitdrukking bottom-up via het CDA-Kamerlid Joost van Iersel binnenkomt. Dat hoort bij de succesvoller termen in het parlementaire taalgebruik, nog in december 2016 klonk het (via Salima Belhaj D66). Maar het wordt vanaf 1990 overvleugeld door wat staatsssecretaris Simons (PvdA) als eerste te berde brengt bij de behandeling van de begroting van de Volksgezondheid: “wat op korte termijn aan grotere efficiency kan worden bereikt, zonder ingewikkelde planningsprocedures, en wat op langere termijn als een soort bottom line nodig wordt geacht voor kostenbeheersing aan de aanbodkant”.
We zagen bij de introductie van bottom hoe dat woord eerst tussen aanhalingstekens gemarkeerd in de Handelingen kwam en dus een beetje met afstand gebracht, alsof de verslaggever zijn schouders er een beetje bij optrekt als hij dat nieuwe woord neerschrijft. Bij bottom line wordt aanvankelijk de Engelse spelling gevolgd met de voor ons gevoel vreemde schrijfwijze: een samenstelling, maar desondanks als twee woorden. In een volgende fase wordt bottom line eigener gemaakt via een verbindingsstreepje, om in het laatste stadium gewoon als Nederlands woord te figureren en wel in de vorm van bottomline. Zo is het momenteel het gangbaarst, maar de subtiele ontwikkeling in de verslagen was dus als ik het goed zie in diverse stadia achtereenvolgens:
“bottom line” -> bottom line -> bottom-line -> bottomline.
Naast alle overeenkomsten die er vast vindbaar zijn tussen Mark Rutte en diens verre voorganger Hans Wiegel als leider van de VVD, is het Engels een van hun verschillen. Het aandeel Engels in de tekstbijdragen van Wiegel was vele, vele malen geringer. Wiegel was niet toevallig minister van Binnenlandse Zaken! Frappant is het daarom, hem in 1978 in een simpele kwestie als de gemeentelijke herindeling het woord rockbottom te zien gebruiken. Het gaat om de samenvoeging van de gemeenten Uithuizen en Uithuizermeeden in Noord-Groningen, waarbij PvdA-woordvoerder Stoffelen de Eemshaven buiten die nieuwe gemeente wil houden en overhevelen naar Delfzijl. Dat voorkomt de minister: “Het amendement van de heer Stoffelen komt er in feite op neer, dat er een totaal nieuw element in het wetsvoorstel wordt gebracht, met als consequentie dat de desbetreffende gemeenten de rockbottom, de pit van het wetsvoorstel met wat daar verder omheen zit, namelijk de samenvoeging van Uithuizen en Uithuizermeeden, niet meer willen.”
Rockbottom is enkele jaren tevoren bekend als titel van een lp van Robert Wyatt. Van Wiegels muzikale voorkeuren is minder bekend dan van die van Mark Rutte.
1) Namen doen er werkelijk toe in de politiek:
Het AD schreef 13 maart 2013 over een excuus dat Samsom (PvdA) moest maken voor de term Oranje-akkoord, een citaat dat vier jaar later hier en daar een glimlach kan oproepen nu het kabinet Rutte-Asscher de haven heeft bereikt:
“De vertegenwoordigers van de coalitie moesten alle aanvallen gisteren lijdzaam ondergaan in een debat over de slechte economische situatie. PvdA-leider Diederik Samsom werd zelfs gedwongen publiekelijk zijn excuses aan te bieden, omdat enkele oppositieleden zich hadden gestoord aan zijn pleidooi nog voor de inhuldiging van Willem-Alexander tot een nationaal `Oranje-akkoord’ te komen. ,,Als iemand er aanstoot aan heeft genomen, dan zeg ik: Sorry, aldus een deemoedige Samsom.
De coalitie kon niet terugslaan, omdat de oppositie nodig is om de regeringsplannen door de Eerste Kamer te loodsen. ,,Over alles kan gepraat worden, erkende Samsom. Dat leidde tot hoon van D66-leider Alexander Pechtold, die het kabinet in de wandelgangen `volstrekt instabiel’ noemde.
,,We kunnen hier toch geen cafetaria openen waar iedereen een klepje kan opendoen, aldus Pechtold. ,,Dit kabinet dobbert rond zonder eindbestemming en iedere kapitein aan wal is welkom.”
2) Namen doen er werkelijk toe in de politiek:
The Washington Post bewees op 19.03.2020 met een foto, hoezeer president Trump bewust Chinese gebruikte in plaats van Corona dat eerder genoteerd stond in een speech van 18 maart 2020:
