Hoe vaak moet een woord in het Nederlandse parlement geklonken hebben en genotuleerd zijn, voordat Van Dale het besluit neemt om het niet langer als “informeel” aan te merken? Toelichtend meldt dit woordenboek daarover onder meer: “Informele taal is een van de stijlvarianten binnen het verbale repertoire van taalgebruikers. Het is taal zoals men onder bekenden gebruikt of zou gebruiken.” Zolang de Eerste of Tweede Kamer niet louter bevolkt is door de hier bedoelde “bekenden” zou een woord als hartstikke dus niet in aanmerking komen in neutrale bijdragen aan het debat.
Lange jaren lukte het aan het Binnenhof zonder hartstikke, het bijwoord van graad dat bij voorbaat een schepje gooit op wat er direct daarna volgt. De eerste gebruiker in de Tweede Kamer was op 9 maart 1976 het CPN-afgevaardigde Van het Schip: “Als u wilt zeggen, dat de looncompensaties over het algemeen bij de prijsstijgingen achterblijven, zijn wij het hartstikke eens!” Zijn collega Kolthoff (PvdA) gebruikt het in hetzelfde jaar maar dan door het aanhalen van een tekst op stickers. In 1977 zijn Jan Schaefer en Dick Dolman de twee enige hartstikke-zeggers, hoe verschillend maar beiden eveneens PvdA.
Vervolgens duurt het tot 1980 als verkeersminister Tuijnman (VVD) het woord bezigt, in 1982 gevolgd door het CDA-kamerlid Gerritse. Hartstikke is niet het enige woord dat aarzelend begint en tijd nodig heeft om op stoom te komen. In 1994 (het laatste jaar van de oudere verslaglegging via statengeneraaldigitaal.nl) is hartstikke negenmaal vindbaar: mw Kamp VVD; minister Andriessen CDA (te weten Koos, Frans is al enige tijd vertrokken); Weisglas VVD; Lankhorst GroenLinks; Kohnstamm D66; minister Jorritsma VVD; Reitsma CDA; mw Singh Varma GroenLinks; Van Heemst PvdA.
Vanaf 1995 tot nu scoort dit benadrukkende bijwoord royaal over de 1000 gebruiksgevallen. Duizend-plus, alleen al in 2017 tel ik er ruim 30 stuks. De afzenders in de parlementaire debatten: De Graaf PVV (diverse malen); Van Weyenberg D66 (2x); Kwint SP; De Jong PVV; Ouwehand PvdD (div.); Nijboer PvdA (2x); Mw Tellegen VVD; Yücel PvdA; eenmaal de fungerend voorzitter (wie, dat is in de digitale verslagen alleen met wat moeite na te zoeken); mw Bergkamp D66; Van Raak SP; mw Bouwmeester PvdA (2x); Bosman VVD; Agnes Mulder CDA; mw Thieme PvdD; mw Gesthuizen SP; mw Van Tongeren GroenLinks; Smaling SP; mw Nijkerken VVD; mw Wolbert PvdA; Grashoff GroenLinks; Van Gerven SP; Albert de Vries PvdA. Man en vrouw door elkaar. Ook het kabinet laat zich niet onbetuigd, afgaande op bijdragen van staatssecretaris Van Rijn, de ministers Schippers, Asscher en Koenders. Minister-president Rutte schaart zich ook eenmaal onder hen.
De Eerste Kamer blijft achter, in frequentie en in het eerste gebruik. De Zeeuwse senator Kaland (CDA, bekend Kamerlid al was het omdat hij enkele malen in afwijking van de partijlijn tegen stemde) bij het spits af in 1992, daarna volgen collega’s van D66, GroenLinks en PvdA. Minister Andriessen is ook hier niet bang voor hartstikke, zijn veel latere collega Schultz in 2017 evenmin als zij in de Senaat het woord voert: “Er is al op gewezen dat de Commissie voor de m.e.r. een prijs heeft gekregen; zij doet het hartstikke goed.” Het eerste gebruik hier dateert dus van 16 jaar ná dat in de Tweede Kamer. Loopt het totaal aantal malen dat hartstikke aan de overzijde te horen viel al aardig in de richting van de 2000, bij de Eerste Kamer moeten we aan een kleiner aantal denken. Het zijn er enkele honderden en ook dat lijkt veel voor een woord dat het label informeel omgehangen heeft gekregen.
Zo vanaf een afstandje bekeken blijkt uit deze ruime steekproef een interessant gegeven. Er zijn twee partijen die sinds die primeur van 1976 onafgebroken parlementair vertegenwoordigd zijn geweest maar die nimmer hartstikke hebben laten vallen vanaf het spreekgestoelte dan wel vanuit vak-K: het betreft de SGP en de ChristenUnie. Op de een of andere manier is dat niet zo verbazingwekkend, van de een van deze twee nog minder dan van de ander. Maar wie in het wild rondkijkt door de bril van Google, ziet zoveel afbeeldingen dat de veronderstelde terughoudendheid van Van Dale toch wat verbazing oproept.
Screenshot Google-afbeeldingen
