Idioot ontwikkelde zich allereerst tot versterkend bijwoord in combinatie met direct volgend hoog en laag. Daarna staat de deur open naar andere voorkomens zoals idioot veel, idioot duur, idioot ingewikkeld en dergelijke. Idioot wordt bij uitstek gebruikt bij iets van omvang, meer in het bijzonder bij iets wat de spreker beschouwt als ongewenste omvang. Diezelfde evolutie voltrekt zich bij een bijwoord dat het direct volgende op een vergelijkbare manier moet benadrukken, te weten waanzinnig. Uiteraard is de onderstreping niet de allereerste betekenis, evenmin als dat bij idioot het geval was. Waanzinnig was ‘geestesziek’ en in die letterlijke betekenis is het lange, lange jaren alleen in de Tweede Kamer gebruikt. Toch klinkt het daar hoorbaar al vanaf 1933 (minstens 1933 schrijf ik voorzichtigheidshalve) in de hier bedoelde bijwoordfunctie: “dat door de waanzinnig hoog opgevoerde traktementen van de meeste sinds 1925 gepensionneerde Indische ambtenaren en officieren de pensioenen te hoog zijn geworden”. Spreker is Pius Arts, alleen al aan zijn voornaam te beoordelen katholiek Kamerlid (namelijk de RKVP).
Pas na de Tweede Wereldoorlog wordt waanzinnig ‘zeer, erg’ in het Parlement meer gangbaar. Ook hier begint het in combinatie met hoog, zoals in 1951 met “de waanzinnig hoge houtprijzen van thans” en in 1958 “tegen een waanzinnig hoog percentage geld moet lenen”. Daarna komt het ook voor andere bijvoeglijke naamwoorden voor, zoals “waanzinnig wrede uitingen” in Frankrijk (1963), “hoe waanzinnig gecompliceerd en vaak frustrerend de omroepproblematiek, zoals die er nu ligt, is” (1970) of “dat de kiesbiljetten daar naar ons begrip waanzinnig ingewikkeld zijn” (1971).
De jaren ’70 zijn inderdaad die van de doorbraak van het onderstrepende waanzinnig,- het is geen wonder dat “Kinderen voor kinderen” in de eerste editie van 1980 kunnen zingen van het wa-wa-waanzinnig dromen in de voorbije nacht. Toch zijn het ook in deze taalcombinatie zelden parlementariërs uit de kleine christelijke partijen die het woord gebruiken. Het is daarom ronduit opvallend als CU-fractieleider Arie Slob, zelfs als dat op de traditionelere manier gebeurde als in “4 miljard is een waanzinnig groot bedrag” (2010) of op de ontwikkelde manier als in “Het is een waanzinnig goede en mooie sector” en “Het terugdringen van de CO2-uitstoot is immers een waanzinnig groot probleem!” (beide malen Slob in 2015). Carla Dik-Faber van dezelfde partij zegt in 2016 “dat de Nederlandse subsidies voor biomassabijstook waanzinnig hoog zijn” en ook dat is opvallend, althans talig bezien.
Het versterkende waanzinnig deelde aanvankelijk met idioot het optreden in de vaste combinatie met hoog, laag en andere termen van omvang die door de spreker veroordeeld werden. Maar uit een van de citaten van Slob (“waanzinnig goede en mooie sector”) bleek al dat het zich kon ontwikkelen tot gebruik in een positieve context. Waanzinnig goed, waanzinnig belangrijk zijn daarom tegenwoordig even bruikbaar als de negatief bedoelde combinaties waanzinnig dom, waanzinnig kostbaar. Taal en dus ook correcte taal kan mettertijd veranderen, zo weet ongetwijfeld PVV-parlementariër Harm Beertema, afkomstig uit het onderwijs. Hij zei op 5 april j.l. over bepaalde groepen ouders: “Ze zijn er diep van overtuigd — daar hebben ze groot gelijk in — dat correct taalgebruik waanzinnig belangrijk is voor de rest van je leven, voor je carrière, om te kunnen analyseren, om je plek als participerend burger in de samenleving in te nemen.” Hij was daarmee tot dusver (peildatum 29.05.2017) de laatste die in de Tweede Kamer het versterkende waanzinnig gebruikte, met dat modernere positieve woord belangrijk er direct na. Het was een combinatie die enkele tientallen jaren daarvoor nog geen gangbaar Nederlands was. (Wordt vervolgd.)
