Wie zoekt naar het woord belachelijk in de Handelingen, kan simpel zien hoe groot het succes daarvan in de Tweede Kamer is, want het is daar een 2000x vastgelegd. Het heeft bij een identieke betekenis zeker drie taalkundig te onderscheiden rollen.
1) In de eerste plaats is er het gewone ABN in de rol van bijvoeglijk naamwoord. Laatste gebruiker tot dusver is op 11 mei 2017, wanneer de PVV’er Roy van Aalst kort na zijn aantreden uitroept: “Dat dit de Nederlandse burger 200 miljard gaat kosten, is belachelijk maar voor links Nederland geen enkel probleem.” Ruim een maand eerder wil Joël Voordewind (CU) “stoppen met die belachelijke EU-toetredingsgesprekken” na wat er in Turkije aan ontwikkelingen is gebeurd op het gebied van de machtsconcentratie bij Erdogan.
2) Als uitroep klinkt het woord ook zeer geregeld. In de vorige zittingsperiode was het vooral de groep Bontes/Van Klaveren die zich (afsplitsing van de PVV) er mee liet horen. Dat gebeurde bijvoorbeeld in december 2016: “het is gewoon bizar dat u hier zo’n ophef maakt over die inmenging, die ik ook volledig belachelijk vind” (Joram van Klaveren). Vollédig belachelijk.
3) De derde variant is die waarbij belachelijk dienst doet als versterkend bijwoord, het onderwerp van deze serie. Dat dook al kort na 1900 in de Tweede Kamer op uit de mond van de SDAP’er J.R.A. Schaper (zie Syntactisch-retorisch) die het had over “de belachelijk lage premie” waar de arbeiders in de praktijk vrijwel niets aan hebben als zij een ongeval krijgen.
Graf Jan Schaper Esserveld, Groningen (SR)
Ook bij dit versterkende bijwoord zien we dat op zeker moment een langer bestaand woord met een zekere uitdrukkingssterkte benut gaat worden om een bijvoeglijk naamwoord zoals hoog en laag van nadere inhoud te voorzien. Meestal duurt het een aantal jaren en daarna wordt er met andere volgwoorden dan hoog en laag gevarieerd.
Hier is dat niet zo. Belachelijk houdt – ondanks z’n populariteit die vooral vanaf ongeveer 1970 een poos behoorlijk groot is – z’n voorkeur voor een beperkt aantal combinaties met laag en hoog, afgezien van een enkel ander woord waar ook een maat mee wordt uitgedrukt zoals lang, klein en dergelijke. Het is bij uitstek negatief en dat oordeel krijgt de toehoorder als het ware geleverd via een wegwerpgebaar. Hans Wiegel (VVD) gebruikte het diverse malen in 1969 (onderkomens “die naar mijn mening voor vaak belachelijk lage prijzen worden verhuurd”), maar veel opvallender zijn enkele voorkomens in de kring van het GPV, mede-voorloper van Voordewinds ChristenUnie. In 1971 noemt Piet Jongeling (GPV) “de entreeprijzen in Nederland in het algemeen belachelijk laag” en enkele jaren later zegt diens fractiegenoot Verbrugh: “het minimum van f 2,50 lijkt mij voor een geldboete belachelijk laag”. Belachelijk kan dus in de kring van de CU gebruikt worden – uit de mond van leden van de SGP-fractie is het woord nog niet opgetekend, althans niet in de Handelingen terecht gekomen. Er zijn verschillen tussen SGP en CU, zij het kleine. En binnen de taal van D66 is er variatie: idioot en krankzinnig versterken in bijdragen vanuit deze hoek geregeld een ander woord, belachelijk niet.
In het kalenderjaar 2016 werd belachelijk tegen de 60x in de Kamerverslagen genoteerd, onveranderd als bijwoord geregistreerd met de oude combinaties: belachelijk hoog (Jasper van Dijk SP), belachelijk laag (Marith Volp PvdA) en belachelijk lang (Barry Madlener PVV). Het betreft combinaties met een (vrij) negatieve context maar dat is niet meer verplicht, getuige de illustratie.
