Het is verrassend voor een uitdrukking die zeker al een jaar of tien gangbaar is – althans in de Tweede Kamer – dat deze niet te vinden is in Van Dale. Het gaat om die wijze van zeggen waar Mark Rutte zich bij het laatste tussentijdse formatiedebat van bediende. Hij deed een oproep (allicht in stilte mede namens de andere onderdelen van het motorblok) aan andere partijen die voor een meerderheid kunnen zorgen om niet langer te kijken “in de koplampen van de aankomende gemeenteraadverkiezingen van volgend jaar maart of uit angst voor de peilingen”. Het konijntje dat er geregeld bij gebruikt wordt, onderstreept eens te meer het beeld van de angsthazerij die van de uitdrukking uitgaat. Soms gaat het niet enkel om een auto, nog erger, deze kan ook komen aanstormen. Blijf niet bang zitten, come on!
BLOG NRC 14.06.2017 *)
In Van Dale vond ik het verblind-bang kijken in de koplampen niet, in de Handelingen van de Tweede Kamer wel. In het debat van 17 oktober 2007 over wijzigingen in het Burgerlijk Wetboek zegt Mei Li Vos (PvdA): “Ik denk dat ik niet de enige brave spaarder ben die als een suf konijntje in de koplampen van de grote volksspaarbank heeft gestaard” waarmee ze bedoelt dat ze zich niet heeft gerealiseerd dat haar bank de vergoede rente op het automatisch sparen langzaam heeft verlaagd. Ineke van Gent (GroenLinks) gebruikt het beeld minder dan een maand later bij een spoeddebat over het ontslagrecht en vraagt: “Kan de minister het beeld ontkrachten dat hij als een bang konijntje in de koplampen zit te staren van de auto die wordt bestuurd door de heren Tichelaar en Van Geel?” De minister is P.H. Donner (CDA) die naar de indruk van de oppositie als het ware zit te wachten op orders van de partijleiding van CDA en PvdA. Van Gents fractievoorzitster Halsema herhaalt het enkele dagen erna: “Vak K staart gebiologeerd in de koplampen van de partijen op de politieke flanken, die groeien als kool.”
Het zijn niet enkel vrouwelijke politici die het beeld gebruiken. Pechtold deed het tot dusver driewerf (2008, 2009, 2012), Rutte ook al eerder (in 2008: “De Partij van de Arbeid is verlamd door de koplampen van de SP” en verder in 2014 en 2016), Dion Graus (PVV) ook enkele malen daarbij als een van de weinigen nog via de verkleinvorm konijntje de bangheid en passiviteit onderstrepend (2009, 2010). Marianne Thieme (PVDD) spreekt bij de Algemene Beschouwingen van 2011 over “de overheid, die in de pers gesymboliseerd wordt als een konijn dat verstijfd van schrik in de koplampen van een aanstormende auto staart”. Ormel en Buma (elk CDA) gebruiken het in 2011 achtereenvolgens in de richting van GroenLinks en van partijen die in 2012 niet meededen met het Kunduz-akkoord.
De frequentie neemt wat toe. In 2013 kunnen we de VVD’er Leegte noteren, Norbert Klein (dan nog 50PLUS) en Renske Leijten (SP, die zegt tegen de VVD dat de partij kijkt in de “koplampen van de zorg”). Een jaar later gebruikt Tony van Dijck (PVV) de uitdrukking voor een bewust wegkijken, Ton Elias (VVD) spreekt van een verblinding door de groene koplampen van de ICT. In volgende jaren zijn het Merkies (SP), tweemaal Diederik Samsom (PvdA), Barry Madlener (PVV), mevrouw Van der Burg en Mark Rutte (VVD), Ulenbelt (SP), Knops (CDA), Karabulut (SP) en Klein (nu als Klein) die het beeld van de koplampen benutten. Sybrand Buma zegt in 2015 vanuit de oppositie: “Het kabinet heeft een jaar lang als een konijn in de koplampen van de aanstromende auto gekeken” (lees w.s. aanstormende) en beweert dan dus exact hetzelfde als zijn motorblok-buurman Rutte in 2017, alleen de geadresseerde is anders.
Kijken in de koplampen als teken van al dan niet bewuste passiviteit of zelfs lafheid is dus na de introductie door Mei Li Vos een geliefd wordende beeldspraak – langzamerhand lijkt het konijn daarbij een heenkomen gevonden te hebben en wat uit beeld te verdwijnen.
*) De naam van de fotograaf is louter toeval.
Mooie uitdrukking! Moet in Van Dale komen.