Ons zomerreces is voorbij, beste lezer! Welkom bij de herstart van dit blog dat vooral gaat over parlementaire taal.
De nieuwe Tweede Kamer die eind maart 2017 voor het eerst bijeenkwam, heeft in z’n eerste vergaderperiode tot aan de zomer 291 maal het woord vanwege gebruikt, blijkens de Handelingen in ongecorrigeerde vorm. De betekenis is simpelweg gelijk aan het woord dat er zo ontzettend op lijkt: ‘wegens’. Vanwege is een redengevend voorzetsel. Een voorzetsel noemen het zowel de e-ANS als Van Dale.
De e-ANS is een beschrijving van het actuele Nederlands, Van Dale bevat ook ouder taalgebruik. Daaraan geeft het in de opsomming van de betekenissen zelfs voorrang en zo zien we bij vanwege eerst enkele omschrijvingen die neerkomen op ‘namens’. Alleen al uit de inhoud van de toegevoegde voorbeeldzinnetjes weten we dat het om ouder Nederlands gaat, want kijk maar:
• “jaarlijks zal vanwege de bond een nationale kolfwedstrijd worden gehouden” en
• “hij werd vanwege de Staten van Holland naar Brussel afgevaardigd”.
De betekenis ‘wegens’ is door die uiterlijke overeenkomst met vanwege logischer voor wie naar de vorm kijkt, maar historisch is ‘namens’ voorstelbaarder door de lezing met de herkomst (van-wege de bond, van-wege de Staten van Holland). De betekenis ‘namens’ heeft het loodje gelegd, anders zou de huidige Tweede Kamer nu niet unaniem ‘wegens’ gebruiken.
Dat is vast gebeurd ondanks het verzet van oudere neerlandici. Ik had op het VWO vijf jaar lang een leraar-met-gezag die vanwege in de nieuwe lezing FOUT! rekende – het zou me niet verbazen als ik om die reden dat woord in woord en geschrift altijd heb vermeden….. Hoeveel mensen houden zich in stilte levenslang aan opdrachten van een leraar Nederlands?
DE LERAAR (fragment klassenfoto)
Laten we aannemen dat de docent geboren was rond 1910, maar toen was die betekenisverschuiving van namens>wegens allang aan de gang. We nemen de Handelingen ter hand om daar zicht op te krijgen. In een amendement van 31 maart 1859 wordt al voor het eerst vanwege in de wegens-betekenis gebruikt: “Wy behouden Ons voor om, in bijzondere gevallen, vanwege dwaling, of onwillig verzuim in de aangifte of in de nakoming van andere voorschriften dezer wet, kwijtschelding, vermindering of teruggave van regten, van verhooging van regt of van boete te verleenen.” Ook in 1860 (“inderdaad een zeer ernstig onderwerp vanwege de wet en vanwege het belang van de schatkist”) en volgende jaren komt de redengevende lezing toenemend voor. Maar voordien en nog gedurende een reeks van jaren is de meerderheid van het oorspronkelijke gebruik ‘namens’ (1824 “aangekocht vanwege het Gouvernement”, 1838 voorgedragen “vanwege de Regering”, 1845 “de bescherming die hij vanwege den Staat geniet” e.v.a.).
Is de overgang van ‘namens’ naar ‘wegens’ een handje geholpen door de geschiedenis van wegens zélf, dat al eerder eveneens van een richtingsbetekenis naar een redengeving verhuisde? (Zoals in 1814, als het “lid dezer Vergadering wegens de provincie Braband” overlijdt.)
Is de overgang van ‘namens’ naar ‘wegens’ misschien ook een handje geholpen door een dubbelzinnige context zoals in vanwege de wet? Dat komt mogelijk naar voren in de bijdrage op 14 oktober 1992 van Bas van der Vlies (SGP): “De minister-president heeft zojuist aangegeven wat aanstaande vrijdag op de extra top vanwege de Benelux zal worden neergelegd als een uitwerking van het subsidiariteitsbeginsel.” Vanwege de Benelux zou wel eens het allerlaatste gebruik van vanwege ‘namens’ in de Tweede Kamer geweest kunnen zijn. SGP’ers nemen vaker de laatste aansluiting als we het over taal hebben en het zou dus kunnen.
Laat ik me minder stellig uitdrukken dan die leraar-Nederlands, want vanwege komt duizenden malen voor in de Handelingen en de precieze ontwikkeling van de juiste inhoud per geval vergt een zéer royale bestudering.
