Hoe zit het eigenlijk met de principes van de SGP, vraagt Sharon Gesthuizen zich af in Schoonheid macht liefde in het leven en de politiek (Amsterdam 2017). Ze is eind 2006 juist voor de SP in de Tweede Kamer gekomen en neemt dan de rol van Ewout Irrgang over bij de verdediging van een winkeltijdenwet, een initiatiefwet waarvoor de SP samenwerkt met CU en SGP. Maar omdat de CU het kabinet in gaat, zijn er slechts twee die de verdediging in vak-K op zich zullen moeten nemen: Bas van der Vlies en Sharon Gesthuizen.
De rol van de vrouw in de SGP is opmerkelijk: wíl Van der Vlies wel naast Gesthuizen in vak-K plaatsnemen? Ze is onzeker met de nestor van de Kamer op te moeten treden, maar is nog banger dat ze er taal uitflapt die hem onwelgevallig is. Ze oefent om niet “jezus” of “gadver” te zeggen. Maar, schrijft ze: “Het woord ‘verdraaid’ kun je wél gebruiken omdat ik Van der Vlies zelf dat een keer hoor zeggen.” (blz. 98)
Hoe zit dat met verdraaid in de Handelingen van de Tweede Kamer? Het woord heeft diverse betekenissen, zoals het voltooid deelwoord van verdraaien ‘veranderen, onjuist voorstellen’. Lange jaren is het dat woord dat in de vergaderingen valt, niet zelden als hendiadys in combinatie met een vergelijkbaar woord waardoor nadruk ontstaat: verdraaid en verminkt, verdraaid en onwaar, vergroot en verdraaid, verplooid en verdraaid, onjuist en verdraaid, verkeerd of verdraaid, verdraaid en miskend, verdraaid en verwrongen.
Op 7 juni 1912 zorgt de Zaanse (dan nog) SDAP’er Jan Duijs voor de primeur van het gebruik van verdraaid als bijwoord van graad. Hij vertelt een verhaal uit de daagse praktijk: “Vóórdat de administratie van de Rijksverzekeringsbank inwendig was gereorganiseerd, had men aan de Bank een afdeeling „bedrijf” en een afdeeling „ongevallen”. De agenten van de Bank, die allerlei verschillende werkzaamheden hebben, als het nagaan of een werkgever zijn loonlijsten goed bijhoudt, zijn classificatiebiljet juist invulde, enz., maar ook het onderzoeken van ongevallen, kregen van beide afdeelingen opdrachten uit te voeren. Nu gebeurde het wel, dat de rapporten dier agenten wel eens lang op zich lieten wachten en als men dan den agent schreef: hoe zit dat? dan was het antwoord: aan de afdeeling „ongevallen” dat hij het zoo druk had voor de afdeeling „bedrijf” en aan de afdeeling „bedrijf” dat hij het zoo druk had voor de afdeeling „ongevallen”. Ik bedoel hiermede geen algemeene blaam aan de agenten dat ze niets uitvoerden, integendeel, ik wil gaarne zelfs verklaren, dat die agenten aan de Rijksverzekeringsbank een ontzettenden hoop werk en afbeulend werk te verrichten hebben gehad, maar die toestand was toch voor een ambtenaar die de kantjes er af wenschte te loopen verdraaid gemakkelijk, om het een te dekken met het ander.”
Verdraaid (in combinatie) blijkt een woord van verderop in de 20ste eeuw, kijk naar de relatieve frequentie van enkele voorbeelden uit de KB Ngramviewer, van 1930-1990:
VERDRAAID moeilijk, lastig, goed KB Ngram
Verdraaid gemakkelijk is in 1912 de eerste vindbare registratie in de Handelingen en het duurt tot 1949 dat de tweede keer zich aandient. De (dan nog) CPN’er Henk Gortzak uit Amsterdam zegt dan voor het eerst dat iemand iets verdraaid slecht heeft verstaan en in de komende 12 jaren herhaalt hij het bijwoord geregeld. Henk Gortzak lijkt het alleenrecht op het gebruik ervan te hebben in die hele periode. Pas in de jaren ’60 gaan ook anderen spreken van verdraaid goed, verdraaid onsympathiek, verdraaid vervelend. Heeft hij invloed gehad op de taal van anderen? Als Gortzak later voor de PSP Kamerlid is, heeft hij collega’s in Bram van der Lek en Hans Wiebenga die ook spreken van een verdraaid moeilijke zaak en verdraaid goed.
Het bijwoord verdraaid valt steeds vaker aan het Binnenhof, ook vanuit vak-K: minister Boersma (ARP) zegt het volgens de Handelingen meer dan eens. Naast het versterkende bijwoord is er het identieke tussenwerpsel verdraaid, dat ook in de taal van het kabinet voorkomt zoals van minister-president Lubbers (CDA) op 18 oktober 1988: “en dan denk ik: verdraaid, is dat zo?” Zijn partijgenoot Huib Eversdijk zegt niet lang daarna: “Ik dacht: verdraaid, hiermee kunnen wij misschien veel doen.”
Op 26 april 1989 – Sharon Gesthuizen zal het dan nog niet hebben kunnen observeren, ze is twaalf – zegt het SGP-lid Van der Vlies volgens de Handelingen en dus door hem zelf goedgekeurd: “Ik dacht: verdraaid, als zij dat nu maar niet omkeert (…)”. Verdraaid, Bas van der Vlies! Sharon Gesthuizen had gelijk: dat woord kan ze in zijn bijzijn probleemloos gebruiken want hij bezigt het zelf.
Van der Vlies (Google-afbb.)
Toch is het bijzonder. Kijk in Van Dale, dat de herkomst van verdraaid beschrijft als “verzachtende verbastering van verdomd”. Dat verbaasde me niet, ik had zoiets voor het Gronings al ‘es beschreven*) maar ik zou graag weten of de heer Van der Vlies dat heeft geweten.
En verdomd in de Tweede Kamer? Ik was verrast: het loopt vanaf 1995 al behoorlijk tegen de 100x dat het in de verslagen gerapporteerd is. De sprekers moeten we (door de oogharen!) vooral zoeken in de kring van de VVD (de staatssecretarissen Wiebes en Dekker), de PVV en in Sharon Gesthuizens eigen SP maar uiteraard niet in de sfeer van CU of SGP. Geen wonder dat ze bang was voor uitglijers op dit terrein.
*) Op blz. 35 in: Asjeblieft! Groninger tussenwerpsels uit 2013 en vroeger verzameld en ingeleid (…), Assen 2014, dat ik samen met Eline Brontsema schreef.
