Toen de Nederlandse voetbalsters een maand geleden Europees kampioen werden (op 6 augustus 2017), moesten ze even naar adem happen: het was de eerste keer en dan is het zoeken naar woorden die uitdrukking geven aan deze nieuwe ervaring. Bizar noemden speelsters het, het besef moest nog komen, het moest nog indalen. Coach Sarina Wiegman gebruikte een- en andermaal de woorden Niet normaal dit om lucht te geven aan haar gevoelens.
Als Helma Lodders (VVD) in de Tweede Kamer zegt: “Binnen Europa zijn er nog genoeg landen waar een goede pensioenvoorziening niet normaal is” is daar de oorspronkelijke betekenis aanwezig: niet normaal is ‘ongewoon, niet gangbaar’. Dat bedoelde Sarina Wiegman impliciet ook, maar het was bij haar een veel sterkere uitdrukking, ‘uniek, niet te vatten, ongelofelijk’.
Luister ook naar de nadruk en soms moeten we ook letten op de plek van de zin. We noemen iets op een neutrale manier niet normaal als de ontkenning het meest prominent gezegd wordt (“een goede pensioenvoorziening is in bepaalde landen níet normaal”). In kortere zinnen en vaker ook wat meer vooraan klinkt dubbel benadrukt: “Níet normáal dit!” en dat is die nieuwe betekenis, ‘bizar, te gek’.
Met Foort van Oosten (VVD) komen we in de buurt van de veroordeling: “Het is immers niet normaal wat je dan in die gevangenis hebt gedaan” en “ontsnappen uit een gevangenis vind ik niet normaal”. Of dezelfde spreker in een ander debat: “Het is niet normaal in dit land om te accepteren dat op schoolpleinen kinderen worden geronseld om drugs te verhandelen of misschien zelfs in de prostitutie te gaan.”
Juist de combinatie van overtredingen met strafrechtelijke gevolgen geeft aan niet normaal een zware lading, ja een opwinding. Dat geldt vooral voor VVD-kringen waar niet normaal een gangbare wijze van zeggen is voor ‘bizar, belachelijk, schandalig’. Vergelijk ook wanneer Mark Rutte het zegt in combinatie met Come on. (Hij was een beetje moe van de voorberichten over Maassluis waar Sinterklaas z’n landelijke intocht zou hebben: dat léuke kinderfeest en hoeveel agenten moeten erbij en hoeveel poortjes en toestanden? “Come on. Da’s niet normaal.”) Dat is de negatieve kant die bij Sarina Wiegman (en anderen) positief is: de context bepaalt het.
Dion Graus (PVV) gebruikt een versterking aan de voorzijde, echt niet normaal, zoals blijkt uit: “We hebben daar de hele dag huilende mensen moeten aanhoren. Dat is echt niet normaal.” Ook Arno Rutte (VVD) bediende zich er van, in een debat over de positie van zorgverzekeraars en Erik Ziengs eveneens van de VVD bij een discussie over het niet op tijd betalen van rekeningen door de overheid.
Er is naast deze uitroepende intensivering ook een nuancerende versie in vraagvorm, zoals blijkt uit wat Tunahan Kuzu (DENK) zegt en Henk Nijboer (PvdA): “Dat is toch niet normaal?” Het is een uitroep, het is een retorische vraag maar het voorgeplaatste toch laat als het ware ruimte voor discussie.
Niet normaal is dus – afgaande op wat er in de Handelingen terecht is gekomen in de afgelopen 12 maanden – momenteel allereerst typisch een VVD-geluid in de Tweede Kamer, in versterkte vorm eveneens afkomstig van de PVV. Kortom, rechts van de voorzitter. Van Dale kende begin deze maand niet normaal alleen nog in relatie tot dronkenschap.
