Hoe geregeld is het in de Biografie van het Gronings niet gegaan over het vervoegde voegwoord, zie bijvoorbeeld maar zeker niet alleen blz. 918 (nummer 702). Het is het voegwoord dat vervoegd kan worden óf een voegwoord kan op de betreffende positie gedacht worden. Het gebeurt door de uitgang van een nog volgend ‘jij’ van de persoonsvorm alvast aan het woord op de voegwoordplaats aan te hechten, zoals in een uiting als wat Jakob Klatter in Appingedam noteerde: Bedenk wast dust voor ‘bedenk wat je doet’. De werkwoordelijke uitgang in dust ‘je doet’ manifesteert zich bij voorbaat al in wast. Dezelfde vertaling komt ook voor in Klatters eigen dialect van Delfzijl. Die plaatsen manifesteren zich daarmee al bij voorbaat enigszins als typisch niet-Noord-Gronings.
Zonder enige twijfel was dit een van de speerpunten in zijn onderzoek, want Klatter informeert een- en andermaal naar dit soort zinnen die hijzelf zo vertaalt: “(…) zugst tòch wel, dast dat nait doun magst”, “toust jonk wast”, “Ik vroag die, woarstoe òm schraifst”, “Kòmt dast nòg nait onderschaiden kinst” en “t Is t beste, dast mòr òp dien rug liggen gaist.” Plaatsen als Delfzijl en Appingedam vervoegen zo’n onderschikkend woordje dus altijd als er nog een jij-vorm in de bijzin volgt.
Dat is niet overal het geval in Noord-Groningen.
• De informant voor Uithuizen (70+) geeft enerzijds de vertaling “doe zigs dòch wel, dat dat nait doun magse” anderzijds “Mòs doarom denken da’s mit dien voar/voader proatse”. Vergelijkbaar kunnen we tegenover elkaar plaatsen “Moak da’s van plaank òf kòmze” en “woaròm doe schrouwze”, “Waist wadde duzze”, “Kòmt dat nait begripse” en “t Is t beste, dat mòr òp rug liggen gaize”. De nadrukkelijke opdracht om van een plank af te gaan en een goedmoedig vaderlijk advies heeft wél de vervoegde vorm opgeleverd, de andere zinnen niet. Vergelijk daarvoor diverse bijdragen in de Biografie van het Gronings. 1)
• De 56-jarige winkelier Joh. Meijer uit Zijldijk vertaalt “dattoe dat nait doun magse”, “dou doe jonk wazze”, “dattoe nog nait onderschaiden kinze” zónder vervoegd voegwoord versus een enkel geval als “waistoe wast duzze” mét de s of st van de jij-vorm.
• De plaats Warffum is bij de afvragingen door Klatter voor ons doel een bijzondere plek. Daar fungeerde de slager B.H. Broekema als informant. Hij behoorde tot het zeer kleine segment van jonge zegslieden. Klatter heeft bij hem geen leeftijd genoteerd, hij moet midden 20 geweest zijn, terwijl de meeste anderen rond de 60-70 jaar waren. Het kan niet anders dan Broekema’s auteurschap zijn dat hem tot inlichtingenverschaffer van het Warffumer Gronings gebracht heeft. Over Broekema en zijn taal in de grote hoeveelheid toneelstukken van zijn hand (waaronder kort over voegwoordvervoeging) schreef ik in 2000 in de Driemaandelijkse Bladen “Toneel als object van de dialectologie : de Groningstalige stukken van B.H. Broekema (1904-1942” (Driem. Bl. 2000, blz. 93-127).
Foto Wim Bastiaanse (van BGTC-RUGwebsite)
In de vertalingen van de Klatter-zinnen door Broekema komen gedeelten voor als “dou doe jonk wazze” tegenover “woarom ofstoe schreeuwze”, “wais wa’s duzze”. De meerderheid van de constructies is dus die inclusief die vervoegde variant – het zou een aanwijzing omtrent diens jeugdige leeftijd kunnen zijn.
Wanneer alle plaatsen met de gegevens van Klatter eenmaal gepubliceerd zijn, kan ieder die erin geïnteresseerd is nagaan, of en in hoeverre dergelijke vervoeging van onderschikkende woorden aan de kop van de bijzin in 1931 is gerealiseerd. Dat zal ik hier melden, zodra dit het geval is.
1) Vooral het vroege voorbeeld uit het jaar 1547 in de vorm van een opgewonden uiting (blz. 306) is iets om de aandacht op te vestigen.
