Wie was Carrie Gracie ook alweer? Werkzaam bij de BBC, ontdekte dat mannelijke collega’s voor vergelijkbare arbeid duidelijk meer verdienden en verborg haar ergernis daarover niet. Toen de werkgever haar een behoorlijke loonsverhoging bood, weigerde ze die: ze wilde niet meer geld, ze wilde hetzelfde als haar collega’s van het andere geslacht en dat was bij dat loonbod nog steeds niet het geval.
Twee mannelijke collega’s (naar aan te nemen is op basis van het inkomen dat ze kregen van dezelfde werkgever well to do) maakten daarover grappen in een gesprek dat werd geregistreerd. The Guardian meldt op 12 januari dat het BBC-management daarover deeply unimpressed was. Prachtig Engels. Unimpressed is een eufemisme en dat laat zich versterken via het graadaanduidende bijwoord deeply. Misschien kán dat strikt genomen niet maar juist dat maakt de uitspraak zo mooi en veel indrukwekkender dan wat het in feite betekent, ‘gvd’.
Misschien zijn er mensen die de neiging hebben, te zoeken naar de oorsprong van het gebruik van dat soort indirecte taal en wie weet komen ze bij Hendrik VIII en de angstcultuur aan het hof die zich – met de Anglicaanse kerk – over heel Engeland heeft verspreid. Ik verzin maar iets.
Bij de BBC is er dezer dagen aandacht voor de directheid van de Nederlanders. Ze halen op hun website een intercultureel artikel aan dat over dat onderwerp gaat en dat de oorzaak daarvan zoekt in – begrijp ik van die BBC-website – de verspreiding van het Calvinisme. Ik heb het niet verder bekeken, bijvoorbeeld om te zien of er dan ook een interessante breuklijn is tussen het Calvinistische en het niet-Calvinistische Nederland. Ik prefereer de talige bril, want Eleonore Breukel (de auteur) wijst op het woord bespreekbaarheid dat aan die Nederlandse directheid gekoppeld kan worden. De BBC: “This straightforwardness is so intrinsic in Dutch society that there’s even a Dutch word for it: bespreekbaarheid (speakability) – that everything can and should be talked about; there are no taboo topics.”
BBC-tweet
So intrinsic, maar de historie van dat woord reikt niet tot aan de Reformatie. Sterker, Van Dale heeft bespreekbaar (waarvan bespreekbaarheid zal zijn afgeleid) pas in de editie van 1984 opgenomen. Bespreekbaar maken is typisch een jaren-’70-uitdrukking – niet van de 16e maar van de 20ste eeuw. Eigenlijk dateert het dus van een periode waarin de ontkerkelijking juist toesloeg, het is de tijd dat de drie grotere christelijke partijen, protestants en katholiek, noodgedwongen het fusiepad op gingen naar het CDA.
Bespreekbaar is – voorzover ik het heb kunnen vinden – voor het eerst in 1972 in de Tweede Kamer te horen. Bespreekbaarheid dateert daar van 1976, te laat voor de druk van Van Dale die dat jaar verscheen. Met die kennis is de beschouwing van mevrouw Breukel interesting.
