De redactie van een groot woordenboek – las ik een keer – krijgt ’s ochtends bij het openen van de computer op het werk automatisch de oogst aan nieuwe woorden voorgeschoteld die dat systeem ’s nachts heeft gevonden. Simpel, de machine laten grasduinen in de kranten en andere media met nieuwe berichten en de woorden daarin vergelijken met de lijst die al in het eigen woordenboek is opgenomen.
Dat moet voor de redactie iets aangenaam-ergerlijks hebben. Aangenaam, want het is natuurlijk pure luxe om nieuwe woorden geserveerd te krijgen zónder dat je er enige moeite voor hoeft te doen. De nieuwe oogst zal vooral bestaan uit eenvoudige samenstellingen die in een hype gemaakt worden – ze zullen een glimlach teweegbrengen bij de redactie. Het zijn de woorden die we eind december weer hebben kunnen zien figureren op lijstjes met woorden-van-het-jaar. Hun levensduur is grosso modo beperkt. Van Dale verzamelde ooit de nieuwe woorden uit het taaljaar 2000*) en als we in de index beginnen bij aapjeskijkentelevisie, aardbeiengif, achteruitkijkstuur, allomoeder, antifileplan, antipiekerpil, antischuifmaatregel of applauspartij, dan zit daar toch weinig herkenbaar of bestendig Nederlands bij. Eventjes leuk, maar hoe lang herinneren we ons nog een blindencondoom, de bonnenmonarchie, een bonnetjesvorser, boxdrainage, branddating of bucardo? Ze staan in die lijst van nieuwe, toen aandacht trekkende woorden. “Kroniek van het Nederlands” is dan toch een wat vreemde aanduiding.
Zo moeten er massa’s eendagsvliegen in de andere jaaroverzichten staan die niet verder kwamen dan wat hun naam uitdrukt, een zeer kort bestaan. Dat moet zo’n redactie bij alle automatismegemak toch ergeren. Het geldt vast niet minder voor andere taalveranderingen die zich níet laten vangen in een geautomatiseerd digitaal net. Bubbel is een voorbeeld daarvan, maar eerst de vraag: wat betekent het?
Voor het actuele taalgebruik is het misschien goed, terug te gaan naar 21 december 2016. Toen richtte Machiel de Graaf (PVV) zich tot een collega-partij: “Misschien dat D66 dan een iets andere koers gaat varen in plaats van alleen met de eigen leden te spreken en in die bubbel, met dat glaasje champagne en die dikke sigaar een elitair wereldbeeld na te streven. ” Is Harm van Riel postuum van partij veranderd?
In 2017 gebruikt De Graafs fractiegenoot Harm Beertema het woord in dezelfde betekenis twee keer. De ene keer (allicht eveneens gericht tegen D66): “Ik zou bijna willen zeggen: kom eens uit uw grachtengordelbubbel.” De andere maal richt hij zich tot Lammert van Raan (PvdD) die tien jaar jonger is dan hijzelf: “Ik geef u mee dat er meer in de wereld is dan uw bubbel.”
Dezelfde betekenis gebruikt ook Chris van Dam (CDA). Over een rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau: “Daaruit blijkt dat wij steeds meer in onze eigen bubbel leven, in ons eigen hoekje van de samenleving, afgesloten van anderen.” En: “Als de tendens is dat wij ons steeds meer terugtrekken in onze eigen wereld, in onze eigen bubbel, is dat ook voor de bestrijding van discriminatie en racisme slecht nieuws.”
Het bezittelijk voornaamwoord in combinatie met bubbel wijst op die nieuwste, allicht door het Engels beïnvloede betekenis die Van Dale aanmerkt als figuurlijk en omschrijft als ‘leefwereld, levenssfeer waarin mensen die niet tot de eigen kring behoren, niet of nauwelijks kunnen doordringen’. Vroeger zou dat eerder een zuil genoemd zijn ‘elk van de groepen (geïntegreerde complexen van maatschappelijke organisaties of instellingen op levensbeschouwelijke grondslag) waarin het Nederlandse volk door verschillen in godsdienst en levensbeschouwing zichzelf verdeeld houdt’ of een stolp ‘leefwereld waarin mensen die niet tot de eigen kring behoren, niet of nauwelijks kunnen doordringen’. Zuil werd stolp werd bubbel – de verpakking veranderde, de inhoud minder.
Deze bubbel-betekenis dateert in de Tweede Kamer dus van eind 2016. Eigenlijk kondigde het zich al enkele jaren eerder aan, toen minister Timmermans zei: “Als je ziet dat wij in Nederland de salarissen in de overheidssector al een aantal jaren erg drukken, terwijl er in Brussel gestaakt wordt door ambtenaren van het Raadssecretariaat omdat zij 5% loonsverhoging willen, dan vraag ik mij ook af in welke bubbel deze mensen leven.” (26 juni 2013), maar hij was daarmee nog een eenling. Of misschien was Harry van Bommel (SP) de minister op 21 november 2012 al voorgegaan: “De Brusselse bubbel moet worden doorgeprikt en de daarin aanwezige mensen moeten weer eens in contact worden gebracht met de realiteit in de rest van de Europese Unie.”
Maandag even verder naar kijken.
*) Taal van het jaar nul. Kroniek van het Nederlands in 2000.
