We hoefden er in 2019 niet lang op te wachten dat de uitdrukking met gierend uit de klauwen langs kwam in een plenaire vergadering van de Tweede Kamer, want de uitdrukking is enerzijds toenemend populair maar tegelijkertijd afkomstig van een afnemend aantal partijen. Op 26 februari kreeg Alexander Kops (PVV) bij de Regeling het woord om een debat aan te vragen over de kosten voor de renovatie van het Binnenhof. Het AD had uit een vertrouwelijk stuk geciteerd waaruit zou blijken dat er naast het geraamde halve miljard 72 miljoen extra moest worden uitgetrokken. Kops: “Dat kan echt niet. De Kamer wordt buitenspel gezet en ondertussen lopen de kosten gierend uit de klauwen.”
Dat er iets gierend mis gaat, vooral kosten, is eigenlijk niet eens zo’n oude manier van zeggen in de Kamer. Afgaande op de Handelingen begint het gebruik in de jaren ‘80 van de vorige eeuw en het lijkt erop dat we het allereerst aantreffen in het regionale Nederlands van Zuid-Holland, regio Rotterdam. Dit zijn de eerste drie citaten:
• 1981 ….loopt dat tekort gierend op. (Hans Kombrink PvdA, Rotterdam)
• 1983 ….gierend uit de hand loopt (Gert Schutte ChristenUnie/GPV, Nieuwpoort ZH)
• 1986 ….gierend uit de hand gelopen (Ad Nijhuis VVD, Rotterdam)
Later blijft het aandeel Zuid-Holland groot ook al is de manier van zeggen inmiddels algemener gangbaar en zijn er kabinetsleden die deze gebruiken: in 1989 minister Herfkens (Ontwikkelingshulp) en een jaar later Ter Beek (Defensie) die vaststelt: “u vliegt toch wel redelijk gierend door de bocht!” Over defensie gesproken, in 1993 zegt Bas van der Vlies (SGP, Sliedrecht) over Leopards: “Knarsend en gierend heeft hij die tank daar geparkeerd.” Daar zien we in de verbinding met knarsen dat gieren eigenlijk hetzelfde betekent.
Dat iets gierend uit de hand loopt is alleen al daarom een manier van zeggen die secundair gevormd moet zijn. Knarsen doen handen nu eenmaal niet direct en datzelfde geldt voor het begrip waar het van zal zijn afgeleid, klauwen. Handen klinkt vriendelijker. Maar een klauw hoeft niet per se naar dieren te verwijzen, het woord heeft ook de betekenis die doet denken aan gebogen metaal dat iets bijelkaar moet houden.*) Een situatie kan vervelend zijn als een deur knarsend uit z’n hengsels raakt, uit de klauwen giert.
Een toenemende tendens zien we niet lang na 2000 als we kijken naar de frequentie van de combinatie van gierend met lopen, handen, klauwen of andere varianten zoals gierend de pan uit rijzen, de bocht uit vliegen, omhoog vliegen, oplopen, achteruit hollen. Vooral zichtbaar is dat als met de komst van de LPF Gerard van As (Gouda) aan de debatten deel gaat nemen. Hij zegt direct al in 2004: “dan was het tekort gigantisch en gierend uit de hand gelopen”.
Schutte en Van der Vlies gaven het voorbeeld, ook andere woordvoerders namens ChristenUnie en SGP gebruiken het onderstrepende bijwoord gierend. Dat geldt bijvoorbeeld voor Kees van der Staaij (Vlaardingen), André Rouvoet (Hilversum), Arie Slob (Nieuwerkerk aan den IJssel), Gert-Jan Segers (Lisse), de Noordeling Roelof Bisschop nota bene bij herháling. Hij kan op de voorzittersstoel zelfs zeggen: “We hadden keurige afspraken gemaakt, maar het is gierend uit de hand gelopen.”
Kijkend naar de tien keer dat de uitdrukking in 2018 de Handelingen haalde (naast Bisschops presidiale citaat) lijkt het wel alsof de PVV onderhand het alleengebruiksrecht heeft. Alleen William Moorlag (PvdA) zei vorig jaar van een rijkscoördinatieregeling dat het “echt helemaal gierend de bocht uit is gevlogen”. Voor het overige is het louter PVV, ja zelfs een pas de deux voor Fleur Agema en Alexander Kops, waarbij de laatste een voorkeur voor het gebruik van de vaste combinatie met klauwen heeft:
Agema: Er is nu een gierend tekort.
Kops: De kosten van het klimaatbeleid lopen gierend uit de klauwen
Agema: dat er hier toen gierende debatten waren over de te verwachten arbeidsmarkttekorten in de zorg
Agema: Ook in de nacht loopt het personeelsprobleem en daarmee de kwaliteit van zorg gierend uit de hand.
Kops: Niettemin lopen de kosten in Duitsland gierend uit de klauwen.
Kops: De kosten lopen gierend uit de klauwen.
Kops: namelijk dat het allemaal gierend uit de klauwen zal lopen en onbetaalbaar wordt
Kops: al die partijen kiezen ervoor om de kosten gierend uit de klauwen te laten lopen.
Kops: De kosten zullen gierend uit de klauwen lopen
P.S. Gierend wordt verder uiteraard gebruikt in combinatie met lachen maar soms ook in licht ander verband. Premier Rutte vreesde in 2017 als hij iets zou proberen te beantwoorden: “Ik ga dan dadelijk gierend af als een gieter”; Arda Gerkens (SP) had het in 2003 over zo’n grote administratieve last “dat sommigen er gierend gek van werden”.
*) De betekenis ‘hengsel’ zou gebaseerd kunnen zijn op de betekenis ‘(gekromde) poot van roofdier’.
