Pagina, regina, camera, horeca: het is wat met die accenten Jaco Geurts!

De Tweede Kamer kwam vandaag terug van het mei-reces en omdat het dinsdag was stond de Regeling hoog op de agenda. Deze Kamer is alweer een kleine twee jaar onderweg, dus die Regeling van Werkzaamheden is een routineklus geworden. Het is een voorspelbaar deel van de vergadering. Meestal trekken de coalitiepartijen één lijn met het al dan niet accepteren van een aanvraag van een debat, de oppositie is verdeelder. De SGP in de persoon van Roelof Bisschop wil altijd wel steun uitspreken voor een kabinetsbrief (wat niet hoeft maar dat zegt Arib niet vaak meer, ze leren het tóch niet) en gaat vaak met de kabinetspartijen mee. D66 doet wel eens voorzichtigjes een stapje op afstand van de coalitie als het om een groen onderwerp gaat.

De eerste Regeling kreeg een vrolijk moment met een opmerking van Jaco Geurts (CDA) die als onderdeel van een aangevraagd debat wel eiste dat hij de 1500 pagina’s die bij een rapport horen óók zou krijgen. Die pagina’s waren immers nu nog niet openbaar, zei hij. Dat het luidruchtig-hilarisch werd, is iets waar de Dienst Verslag en Redactie misschien een beetje mee zal zitten worstelen als ze het verslag samenstellen. Waarom werd er gelachen? Via de microfoon van de spreker werd er alleen impliciet op gereageerd en voorzitster Arib lachte mee en sprak in plaats van Geurts’ pagina’s van papieren. Daar draaide het dus om: Geurts legde het accent tweemaal op de niet-gangbare plaats, hij had het over “paGIna’s”. Van Dale geeft het accent aan met een streepje onder het meest te beklemtonen teken, vandaar dat PAgina ook te noteren is als pagina. Toen hij eenmaal door had waarom de Kamer bulderde, zocht Geurts zijn heil in een ander woord en sprak hij van “bladzijdes”….

Dat s-meervoud was hoogst ongebruikelijk (ik zie pas in de jaren ‘80 van de vorige eeuw twee gevallen in de Handelingen verschijnen) maar het gevolg voor de Nederlandse spelling is nu wel dat bladzijdenlang fout is en dat we bladzijdelang moeten schrijven (omdat bladzijden én bladzijdes beide lijken voor te komen).

De uitspraak van Geurts is inderdaad bijzonder in het Nederlands maar tegelijkertijd niet onlogisch. Als Geurts een woordje Latijn kent, zou hij zich op reGIna ‘koningin’ kunnen beroepen. Maar er is nog een ander en ik denk sterker argument. Als we woorden tot hun kern terugbrengen en de zogenaamde “stomme e’s” niet in de beschouwingen betrekken, dan kiest het Nederlands in veel gevallen voor de klinker van de voorlaatste lettergreep waarop het hoofdaccent valt. Dat gebeurt in vreemde woorden lang niet altijd, maar als ze zich aan ons aanpassen dan gaat het wél die kant op. Wim Kan liet de “CAmera” uitspreken als “caMEra” (gelach in de zaal), misschien heeft hij “HOreca ook wel eens uitgesproken als “hoREca”. In Barneveld – Geurts’ thuisomgeving – zouden sommige kerken “notaBElen” kunnen kennen. En de “narCIS” is voor velen van ons gewijzigd in een “NARcis” en dus met de nadruk op de voorlaatste lettergreep. De klemtoon wisselt, zegt Van Dale bij dit woord: inderdaad! Toen in de jaren ‘30 een kroonprinses geboren werd, moest er speciaal aan de onderdanen gemeld worden (hoorde ik een keer) dat zij “BEatrix” zou heten, uit vrees voor de uitspraak “BeAtrix”. Dat is de accentuering als in Geurts’ uitspraak van pagina.

Toegegeven, Geurts klonk lachwekkend bij de Regeling maar de talige systematiek heeft hij wat mij betreft aan zijn kant. Wacht maar af, kan hij denken. Het zal even duren, maar wie het lest lacht, lacht het best zoals ze vast ook op de Veluwe zeggen.

Laten we afwachten, om te beginnen op het ongecorrigeerde verslag van de stenografen.

Aanvulling 14.05.2019: De DVR heeft gekozen voor een verslag mét tweemaal een accentteken op pagína! In mijn herinnering was de bijdrage van mevrouw Arib iets anders dan het hier staat en zegt zíj iets wat ik Geurts meende te horen zeggen. Dit is dat ongecorrigeerde verslag zoals het vanavond rond tien uur op het net verscheen (dank voor de service, DVR!):

De heer Geurts (CDA):
Ik ga het debat steunen, maar ik wil dat het hier pas behandeld wordt als de 1.500 pagína’s die bij het rapport horen en die niet openbaar zijn gemaakt, ook beschikbaar zijn. Anders gaan we ergens over praten, terwijl we niet weten waar we het over hebben, want die 1.500 pagína’s zijn nog niet bekend.

De voorzitter:
Ik ben benieuwd waar u het over gaat hebben als u die 1.500 … bladzijdes straks hebt.

(Hilariteit)

Aanvulling 18.06.2020: In het debat over het eindrapport van de commissie-Remkes (stikstof) gebruikte Jaco Geurts het woord pagina opnieuw met het accent op de tweede lettergreep, pagina.

Aanvulling 24.06.2020: Bente Becker (VVD) sprak het woord clitoris bij het Vragenuur (23.06.2020) tweemaal uit met het accent op de voorlaatste lettergreep, clitoris. Het ging over gedwongen vrouwenbesnijdenis. Van Dale geeft alleen clitoris. Er werd door de medeleden niet (althans voor mij niet) hoorbaar om gelachen.

Aanvulling 25.06.2020: Geert Wilders (PVV) verwijst in het corona-debat vandaag naar een emeritus, een gepensioneerde hoogleraar. Hij spreekt dat uit als emeritus, normaal is emeritus. Inderdaad, het Nederlands heeft de neiging om het accent op de voorlaatste lettergreep te laten rusten.

Aanvulling 27.01.2021: Corrie van Brenk (50PLUS) had het in het Rellen-debat vandaag over “euforie” met de eu van heus en het accent op de middelste klinker, euforie.

Aanvulling 30.04.2021: Zie inmiddels ook de bijdrage n.a.v. het Notulendebat van gisteren.

Aanvulling 02.05.2021: Bij het vorige stukje is een nieuwe bijdrage verschenen omdat de zgn. verkeerde uitspraak van notulen al in Van Dale 1872 vastgelegd bleek.

Aanvulling 22.06.2021: De voorzitter, Vera Bergkamp, las vandaag bij de stemmingen het woord curricula voor met het accent op de voorlaatste lettergreep, curricula.

P.S. 04.04.2023: Consequent sprak mevrouw Bergkamp bij de Regeling vandaag het enkelvoud uit als “curriculum”.

P.S. 06.06.2023: Onveranderd consequent (en op een fraai passende datum) herhaalde mevrouw Bergkamp haar uitspraak “curriculum” bij het afscheid van haar fractiegenoot Paul van Meenen.

Aanvulling 12.07.2021: Het betreft niet alleen Latijn of Grieks. Ook het Engelse voorbeeld penalty leed, ja zelfs lijdt aan accentverspringing in de richting van de voorlaatste lettergreep (penalty > penalty). Marco van Basten is als voetbal-toelichter ten tijde van het EK een van de penálty-sprekers, begrijp ik vandaag van Rik Rutten in een digitale tekst van de NRC.

Aanvulling 17.08.2021: Sylvana Simons (Bij1) spreekt van diaspora in haar bijdrage over het Afghanistan-debat, bij de ingelaste commissievergadering van vandaag. Ook hier is dus een verschuiving (van diaspora) naar de voorlaatste lettergreep waarneembaar. Haar opvolger-spreker Don Ceder (nota bene van de ChristenUnie) deed hetzelfde. Of eerderen in hetzelfde overleg het woord diaspora ook zo uitgesproken hebben, heb ik niet gehoord. [Op 15.09.2021 deed mevrouw Simons hetzelfde, diaspora zeggen.]

Aanvulling 15.09.2021: Bij het Afghanistan-debat van vandaag zegt Salima Belhaj (D66) zoals zoveel mensen normaliter. Ook hier is een klemtoon versprongen naar de voorlaatste lettergreep; zo’n bijwoord draagt bij Latijnse uitspraak het hoofdaccent op de voorafgaande syllabe, namelijk normaliter. Bij arbiter > arbiter is hetzelfde aan de hand. Later (veel -) in het lange debat zegt minister Kaag (BuZa) klassiek geschoold idealiter.*)

Aanvulling 26.11.2021: Sylvana Simons (Bij1) accentueerde het woord algoritmen als in het Engels met het accent op de eerste lettergreep en dus niet zoals het gebruikelijkst is in het Nederlands: algoritmen. Hier verklaart de externe factor van de uitheemse taal de uitspraak algoritmen. (Debat Justitiebegroting d.d. 25.11.2021.)

Aanvulling 10.01.2022: Eindelijk én nu al: minister Schreinemacher (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) zegt bij de presentatie van de kabinetsleden van Rutte IV bij de NOS vanavond omikronvariant. De laten we zeggen officiële accentuering is die met de hoofdklemtoon vooraan (omikron-) maar volgens het hierboven al geregeld aangegeven systeem verschuiven we die naar de voorlaatste lettergreep (in dit geval van het woorddeel omikron). Het was te voorspellen, het is logisch en het heeft de toekomst. P.S. 20.01.2022: Ook Frank Wassenberg (PvdD) zegt consequent omikron.

Aanvulling 22.01.2022: Nilüfer Gündoğan (Volt) gebruikte in het coronadebat van gisteren het woord soelaas. Volgens het woordenboek is de accentuering soelaas, mevrouw Gündoğan zei duidelijk soelaas met het accent op de eerste=voorlaatste lettergreep.

Aanvulling 09.03.2022: Vera Bergkamp (D66) sprak vandaag in vak-K over haar rol als voorzitter en de normen die ze daar wil/moet/kan stellen. Tot tweemaal toe zei ze in dat debat het woord unicum  met de nadruk op de tweede lettergreep, unicum. Natuurlijk heeft het woord met uniek te maken (uniek) maar het heeft toch een andere wijze van accentuering, vast ook straks in de nieuwe druk van Van Dale dus unicum. (Vgl. de aanvulling van 22.06.2021.)

Aanvulling 30.05.2022: De race van de Formule I in Monaco attendeerde de luisteraar gisteren weer op de diverse manieren van accentuering van Monaco. Als ik het goed zie, zijn het er drie. 1) Allereerst de Franse methode, nadruk op de laatste lettergreep als algemene regel: Monacó. 2) De Engelsen hebben als regel, Franse woorden juist op zijn Fins uit te spreken, het hoofdaccent vaak juist op de eerste lettergreep: Mónaco. 3) De Nederlandse wijze is – de lezer zal het met me eens zijn – het zwaarste accent op de voorlaatste lettergreep: Monáco. En de Vlaamse variant? Die is afwijkend van het Noordelijke Nederlands, het is de Engelse manier – in afwijking van het Frans!

De vorige week werd een tweedelige documentaire over Renate Rubinstein uitgezonden, columniste van Vrij Nederland onder de naam Tamar. De kring van geïnterviewden rond haar spraken dat met Hebreeuwse accentuering uit als Tamár, anderen op z’n Nederlands met het accent op de voorlaatste lettergreep: Támar.

Nog even verder op het pad van de herinnering. Op het gymnasium leerden we de naam van de noord(oost)enwind kennen, Boreas. De uitspraak Bóreas contrasteerde met die van de aanduiding voor de drumband in het Noordoostelijke Usquert, Boréas.

Aanvulling 14.08.2022: In een herhaling van een interview met Louis Lehmann (VPRO-radio OVT) spreekt deze van interview. Ook Van Dale noteerde aanvankelijk het accent op de laatste lettergreep of het tweede deel van dit samengestelde woord: interview (zoals in editie 10 van 1976) maar noteert momenteel interview en interviewen. Mettertijd moet hier dus accentverschuiving hebben plaats gevonden in de richting van iets voorlaatstigs.

*) Aanvulling 29.06.2022: De parlementaire enquête Aardgas verhoort vandaag oud-minister Annemarie Jorritsma – zij is vast geen oud-gymnasiaste, afgaand op haar uitspraak idealiter.

Aanvulling hierop 02.09.2022: Dezelfde Parlementaire Enquête laat inmiddels vele malen (waaronder uit de mond van voorzitter Van der Lee) de uitspraak normaliter horen. Ter aanvulling nog dit. Een klassiek geschoolde uitspraak baseert zich op het gegeven dat het hier in het Latijn om een bijwoord op –iter gaat (zonder hoofdaccent en met een è-klank) en dat leidt tot de realisering normaliter. We horen dus enerzijds oorspronkelijk “idealitèr” tegenover een secundair “idealitur”.

Aanvulling 16.09.2022: Bij de Aardgasverhoren deze week spreken P. Schulting (oud-arbiter in aardgaszaken) en Stieneke van der Graaf (CU) op 14.09.2022 beiden van arbiter. Zij zijn beiden jurist. Op een avond van de Groninger Bodembeweging (in Groningen op 15.09.2022) spreekt Hans Alders van arbiter, zoals anderen dat ook doen. Het hoofdaccent in arbiter is dus naar de voorlaatste lettergreep verschoven.

Aanvulling 24.01.2023: Tegen alle regels in en daarom onverklaarbaar sprak voorzitter Bergkamp bij het afscheid van Gert-Jan Segers van het evangelie van Jezus Christus: evangelie! Nadruk op de allerlaatste lettergreep.