Verrassing: Van Dale bevat níet het woord bejaardentocht en in een reeks oudere drukken staat het evenmin. De herinnering aan dat woord komt bij mij boven via een simpele ervaring op de dag na Hemelvaart in de bus. Daar zitten op deze dag geen scholieren in en opeens is het gemiddeld zeer oud wat er zich van dorp naar stad laat OV’en – dat doet me denken aan die bejaardentocht.
Op weg naar de lagere school liep ik via het centrum van ons dorp, van het zuidoosten naar het noordwesten, ook al zag ik dat later pas vanuit dat perspectief. Dat dorpshart bestond uit het politiebureau, de kerk, het gemeentehuis. Onvoorbereid stuitte de jonge leerling daar eenmaal per jaar op een lange rij personenwagens en een autobus. Overal stond een nummer op geplakt, ouden van dagen zaten erin, in afwachting van hun jaarlijkse dagtrip, waarschijnlijk naar ver weg, ergens over de grens met Friesland of Drenthe. De laatste wagen was die van een van de dorpsdokters en waarschijnlijk enkele EHBO’ers; voorin zal de burgemeester ergens hebben plaatsgenomen, veronderstel ik. Opwinding alom!
De bejaardentocht was dus ook voor de achterblijvers een opvallende gebeurtenis in het leven van dorpelingen, waarschijnlijk in de jaren ‘30 van de vorige eeuw opgekomen. Toen de vergroting van de mobiliteit doorzette en de auto gemeengoed werd, nam de noodzaak van zo’n senioren-schoolreisje af en aan te nemen is, dat de bejaardentocht daarom over z’n hoogtepunt heen was in de jaren ‘70 en inmiddels aan z’n einde is. Bovendien was het drukker op de weg geworden.
Nieuwe verrassing als we googelen: er zijn nog altijd plaatsen waar de tocht gehouden wordt, zo rond deze tijd op de rand van voorjaar en zomer. In Garderen bijvoorbeeld haalt muziekvereniging TOG de komende week woensdag “de bejaardentocht binnen na een dagje uit met een vrolijke noot.” Oostzaan heeft een stichting die zich ook in 2019 nog in zal zetten voor de organisatie van de jaarlijkse uitstap, inmiddels voor de 84ste keer. In Blaricum zal dat niet anders zijn. Rotary en Poffertjeskraam horen er bij de sponsoren. De bejaardentocht is twee jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog voor het eerst gereden, weet een van de organisatoren te vertellen. “De bedoeling was om de ouderen zo vlak na de oorlog een leuke dag te bezorgen. Net als nu was ook toen de tocht altijd op de eerste donderdag van juni.” De route blijft tot aan dat moment geheim!
Google attendeert verder onder andere op filmbeelden uit 1938 als de Stichting Onderneming Bejaarden Wormer de jaarlijkse bejaardentocht al houdt, zij het dan misschien nog niet in die rechtsvorm. Dat is vroeg en het bestaat er nog. Dat geldt ook voor Voorschoten, daar heet het Autotocht Ouden van Dagen.
LexisNexis illustreert de afneming van het evenement: de laatste jaren komt het woord nauwelijks nog in kranten voor. Goed, er worden nog wel eens lintjes uitgereikt aan mensen die onder meer als verdienste hebben dat ze in dit kader als chauffeur actief waren of een andere vrijwilligersrol vervulden. Voor het overige is het vooral omkijken als bejaardentocht tegenwoordig boven-lokaal in kranten genoemd wordt. Bij foto-exposities komt het onderwerp geregeld voor.
Delpher bevestigt de vooroorlogse oorsprong. Verder krijgen we langs deze weg zicht op andere middelen van vervoer dan auto of bus, want meer incidenteel werd ook van trein en boot gebruik gemaakt. De kosten werden – net als in Blaricum – door de gemeenschap gedragen. Er werd gecollecteerd (uit ik meen Harlingen wordt gemeld dat het jaarlijks de collecte is met de grootste opbrengst), er waren speciale acties door organisaties.
Een ander aspect is de leeftijd van de deelnemers. Vanuit de oplopende AOW-leeftijd is te verwachten dat de minimum-eis om als bejaarde mee te gaan aanvankelijk lager was dan in latere jaren, als her en der sprake is van 70, 72 of zelfs 75 jaar.
Ongelukken op de dag van de tocht krijgen in de kranten extra aandacht, vooral als het een auto of de bus betreft: het is een extra emotioneel element in de verslaglegging van zo’n dag.
Was het vooral een dorps gebeuren en moeten we in die sfeer de verklaring zoeken dat die bejaardentocht onder de radar gebleven is voor Van Dale? (wordt vervolgd)
