Ter inleiding LTI op 13 februari 2020, na 75 jaar
In de Süddeutsche Zeitung van vandaag staat een interview met de bejaarde Gerhart Baum, oud-minister van Binnenlandse Zaken van West-Duitsland. De aanleiding is de 13e februari, de datum waarop het Geallieerde bombardement van Dresden plaatsvond in 1945, achteraf bezien dus vlak voor het einde van de Tweede Wereldoorlog. Waarom een gesprek met een vroegere West-Duitse minister over die verschrikkelijke nacht in de hoofdstad van de Oost-Duitse deelstaat Saksen? Baum maakte het bombardement als 12-jarige mee, hij was er geboren en verloor er een aanzienlijk deel van zijn sociale Umfeld. Het gezin vluchtte naar Beieren (met uitzondering van de vader die in de Sovjet-Unie vocht en daar later zou omkomen), maakte de bevrijding daar mee en bleef in het Westen van het later gedeelde Duitsland.
Gerhart Baum was twaalf, Victor Klemperer was 63 jaar toen hij datzelfde verschrikkelijke bombardement meemaakte. Ook hij vluchtte naar Beieren, samen met zijn vrouw Eva die hem door de oorlog heeft geholpen. Toen die oorlog voorbij was, keerden zij juist terug naar Dresden waar hij een poos later zijn vroegere leerstoel-Romanistiek aan de Technische Hochschule weer mocht innemen. Die was hem ontnomen in 1935 om geen andere reden dan zijn Joodse genen.
Klemperer heeft eerst in Ost en later in West naam gemaakt met een publicatie gebaseerd op zijn talige observaties van de Nazi-tijd. Dat boek heet LTI. Notizbuch eines Philologen (1947). Dat is niet een zeer wervende titel en het is begrijpelijk dat de Nederlandse vertaling die – uiteindelijk – verscheen iets duidelijker LTI. De taal van het Derde Rijk genoemd is. Het is van de hand van W. Hansen, Atlas, 2000. Een week of wat geleden verscheen de tweede druk, een exacte kopie van de eerste van twintig jaar eerder. Dat wil zeggen, op een paar kleinigheden in het voorwerk na, zoals een ander ISBN. Een enkele tikfout van toen is gehandhaafd.
LTI is een soort codering in Klemperers dagboeken, een etiket waarachter het Latijnse Lingua Tertii Imperii schuilging ‘taal van het Derde Rijk’. Hoe en wanneer Klemperer op dat idee kwam is iets waar het in dit blog over zal gaan in een geplande serie over deze intrigerende figuur, diens werk over politiek taalgebruik en de lotgevallen ervan: onregelmatig te verschijnen bijdragen, mede naar aanleiding van een bezoek aan Dresden. Die stad is inmiddels hersteld van de Ost-periode en van de ruïnes die dateerden van de 13e februari vandaag 75 jaar geleden.
