Een eerste blik in de Nederlandse vertaling van LTI
Nadat Britse vliegtuigen op de late avond van 13 februari 1945 een bommenregen over Dresden lieten vallen, volgde een tweede golf door de Amerikanen verderop in diezelfde nacht. In de chaos deed Victor Klemperer iets wat hij eerder niet durfde: hij rukte de Davidsster van zijn jas. Hij vluchtte met zijn vrouw uit het Judenhaus en beleefde de bevrijding in Beieren, nu 75 jaar geleden.
Ik had de herdruk van de Nederlandse vertaling van Klemperers LTI in de eerste aflevering van deze onregelmatige reeks prijzig willen noemen maar liet dat gelukkig na. Is 30 euro veel voor dat boek zonder illustraties of kleur en met een omvang van 368 bladzijden? De webwinkel vroeg 40 euro, maar nu zie ik dat de firma tien euro heeft teruggestort: LTI kost op 1 eurocent na achteraf niet 40 maar 30 euro. Dat blijft veel voor een landelijk boek (zegt de leek in mij) dat vrijwel compleet herdrukt is op basis van het zetsel van twintig jaren terug.
Belangrijker is dát het boek verkrijgbaar is. Ik herinner me, hoeveel moeite het me kostte (en dan nog alleen maar dankzij de inzet van een ex-bibliotheekmedewerker) om de eerste editie in te zien. Bijna geen bibliotheek in Nederland bleek het te bezitten. Iemand die het op boekwinkeltjes.nl voor 1000 euro te koop aanbood, vroeg dat exorbitante bedrag om aandacht te vragen voor het schandelijke gegeven dat het bijvoorbeeld in wetenschappelijke boekerijen ontbrak.
De eerste editie begint op de franse pagina met de mededeling dat Klemperers Tot het bittere einde. Dagboek 1933-1945 eerder bij Atlas verscheen. Dat klopte in 2000 en dus ook in 2020. Maar ná 2000 kwam er meer van Klemperer uit bij Atlas en dat ontbreekt nu de heruitgave ongewijzigd is. Tussen de wal en het schip is de titel van de vertaling van de dagboeken uit de periode na WO II tot aan Klemperers dood, verschenen in 2002 (in de vertaling en bewerking door Jan Gielkens). W. Hansen zorgde voor de vertaling van Klemperers Revolutiedagboek dat in 2016 eveneens bij Atlas uitkwam onder de titel Zo zag de waarheid er op donderdag uit. Dagboek van een revolutie. 1919.
De lezer die door de LTI-vertaling geïnteresseerd is geraakt in Victor Klemperer ziet die Atlas-titels niet in de editie van 2020 en dat is jammer of zelfs onterecht.
Laten we een eerste blik werpen in LTI en de inhoudsopgave overslaan (daarin ontbreekt Klemperers opdrachtstekst aan zijn vrouw Eva), voorbijzien aan bijvoorbeeld het Voorwoord van de vertaler (iets om op terug te komen maar waarom op déze positie in het boek geplaatst, zo prominent?) en even kijken in Klemperers eigenlijke openingstekst dat het karakter heeft van een voorwoord. Klemperer vertelt hierin dat “een vriendin van ons” die assistent-arts was in een ziekenhuis, in de vooroorlogse jaren de politieke gezindheid van binnengebrachte gewonden aan de aard van hun letsel al kon zien. Nazi’s die op politieke manifestaties waren toegetakeld hadden hoofdwonden “veroorzaakt door een bierpul of een stoelpoot”, communisten daarentegen waren veel ernstiger slachtoffers “met een steek van een stilet in hun longen”.
Dat is een uitermate scherpe en even wrange constatering van de zijde van “een vriendin van ons”. Klemperer spreekt van een “fachliche Unterscheidung unserer Freundin”. Unserer Freundin ‘van onze vriendin’ – niet eentje maar die éne, de allerbelangrijkste naar wie Hansen zelf verwijst in zijn vertalersvoorwoord zonder haar bij naam te noemen. Dat is Annemarie Köhler die in de tijd dat ze een praktijk had in Pirna (bij Dresden) op allerlei manieren voor de Klemperers klaar stond. Voor de publicaties van LTI en dagboeken is ze van levensbelang geweest is, doordat ze bereid was de manuscripten van Klemperer tijdens de oorlog te bewaren. Ontdekking daarvan had zij naar alle waarschijnlijkheid met de dood moeten bekopen. Geen wonder dat er in Pirna – laat, pas in 2013 – een bord is aangebracht op haar praktijk waarop van de heldendaad van juist deze vriendin gerept wordt.
Ik was in oktober 2019 in Pirna en vroeg bij het plaatselijke VVV-kantoor waar die gedenkplaat precies vindbaar was, waar was dat huis van mevrouw dr. Köhler? De twee jongere aanwezige baliemedewerksters hadden van haar nog nooit gehoord. En Victor Klemperer, Professor Klemperer? Kenden ze wél, maar wie was dat ook weer, bitte? Google loste mijn probleem op.
