Wat zo’n in flagrante delicto is tegen wat wij beschaafd vinden.

Het was Henk van Ulsen die het zei maar in welke jeugdserie speelde hij nog maar waarin hij meer dan eens uitriep Arma virumque cano? Een gevorderde gymnasiast herkent er het begin van het verhaal van Aeneas in, maar de betekenis van de exclamatie van Van Ulsen was anders dan in Vergilius’ beroemde werk. Van Ulsen gebruikte een paar woorden Latijn om ergens nadruk aan te geven.

Zó roepen we andere talen graag te hulp. Dat doet heer Bommel als hij parbleu zegt, zoals er vast ook bekende figuren (literair of echt) zullen zijn geweest die het niet op z’n Frans maar op z’n Duits deden: Donnerwetter! En het Engels is momenteel de liefst geziene gast in uitroepenland: Wow! Crikey! Heavens! Shit!

Mark Rutte behoort tot de klassiek geschoolden en hij liet dat andermaal gisteren in het debat over institutioneel racisme in Nederland blijken toen hij door Lodewijk Asscher uitgedaagd werd om antwoord te geven op de vraag “hoe reflecteert u zelf op die uitspraken (van Rutte zelf, SR) en wat gaat u doen?” Rutte nam ons mee terug naar z’n optreden bij Zomergasten in september 2016 en zijn beroemde pleur-opuitspraak over een gebeurtenis in Rotterdam: “Die “pleur op” had ermee te maken dat een groep Turkse jongeren zichzelf zo had neergezet — ik zeg Turks-Nederlands, maar voor die groep waren het op dat moment Turkse jongeren, die met Turkse vlaggen stonden te demonstreren — en iets deed wat zo’n in flagrante delicto is tegen wat wij beschaafd en normaal vinden en grondwettelijk hebben georganiseerd in de vrijheid van meningsuiting, dat dat mijn manier van normeren was. Dat gaan we in dit land niet doen.” Tegenover Turks-Nederlandse jongeren gebruikte de premier Haags dialect (door hem later gecorrigeerd tot pleurt op!) en bijvoorbeeld niet een keuriger klinkende Franse uitroep va-t-en!

Wat de premier van dit land in de Tweede Kamer tegenover Lodewijk Asscher deed, was zoeken naar stevige taal in dit citaat en hij greep naar het Latijn. Waarschijnlijk wilde Rutte zeggen dat de handelwijze van de jongeren “in flagrante tegenspraak” was met wat hier in Nederland beschaafd en normaal is. En net zo veronderstellenderwijs: de premier wilde dat onderstrepen door flagrant van een Latijns uitroepteken te voorzien via in flagrante delicto. Dat maakte het misschien stelliger maar in flagrante delicto betekent op zich niets anders dan ‘op heterdaad’. Het verband is het zoeken naar flagrant ‘overduidelijk + ongunstig woord’ maar in die zoektocht vervolgens terechtkomen bij in flagrante delicto in een soort versterkingsoperatie, als ik dat als Groninger zo mag noemen.

Lang geleden hoorde ik Henk van Ulsen en ik herkende Vergilius. Ik citeer mezelf uit een eerder stukje in dit blog: “de Nederlandse minister-president zei op 29.03.2011 pacta servanta (maar werd in de Handelingen gecorrigeerd tot pacta servanda). Op 21.04.2011 zei dezelfde MP: “Habemus papem” – wat misschien foutief Latijn is óf de Engelse uitspraak van Habemus papam.”

Lastig, in een verhit debat staan, iets willen onderstrepen en je overeind houden in het Nederlands én een serie andere talen.

Aanvulling 30.04.2021: Premier Rutte zei in het Notulendebat van gisteren: “Het zou nogal wat zijn als een ministerraad met zestien ministers met elkaar in flagrante delicto zit te delibereren met vier partijen: hoe gaan wij proberen de Kamer niet goed te informeren?” De betekenis moet hier zijn ‘samenzweerderig’.