Deze zomer overleed Hans-Jochen Vogel in München (26 juli, 94 jaar oud). Een relatief kleine hoeveelheid Nederlanders zal dat nieuws hebben meegekregen ondanks Vogels imposante en langdurige carrière in de SPD. Hij startte als jong en zeer succesvol burgemeester in München en stopte na zijn tweede termijn als gevolg van conflicten met linkse tegenstanders in de partij. In Bonn werd hij daarna minister, later oppositieleider en voorzitter van de SPD na een korte tussenperiode als regerend burgemeester van Berlijn. Vogel stond steeds klaar voor zijn partij op het moment dat het gesternte ongunstig was en anderen niet beschikbaar. Zo verloor hij in verkiezingen als kandidaat-kanselier van Helmut Kohl, de politicus die in een niet-gering aantal opzichten het tegenbeeld vormde van Vogel die ik bewonderde. Beiden katholiek maar Vogel leek eerder calvinistisch van aard.
Wie kent in Nederland dr. Hans-Jochen Vogel? Een jaar of 25 geleden stonden we als gezin op de Marienplatz, net als zoveel duizend andere toeristen wachtend op het klokkenspel op de toren van het raadhuis van München – ineens zag ik achter ons Hans-Jochen Vogel langs lopen vanaf de kant van boekhandel Hugendubel, hij droeg een aktentasje. Het duurde even voor ik de moed had, hem aan te spreken – hij was inmiddels de hoek om, de Rosenbergstraße ingegaan. Toen ikzelf om de bocht kwam, was hij uit het beeld verdwenen, wellicht inmiddels binnen in een advocatenkantoor of zoiets.
Toen ik 26 juli van zijn dood vernam, kocht ik alsnog z’n herinneringen als burgemeester van München opgetekend in Die Amtskette. Meine 12 Münchner Jahre. (München, 1972) Precies en feitelijk genoteerd, helder van taal en afgewogen maar kritisch, ook over zichzelf. Precies was Vogel, zowel als jurist als in ethisch opzicht. Misschien waren het zijn precisie en feitenkennis die hem voor het gevoel van anderen tot betweter en schoolmeester konden maken. Vogel haalde als burgemeester de Olympische Spelen van 1972 naar München, waardoor de door hem ingezette modernisering van de stad bevorderd werd. Net vóor die Spelen was hij als burgemeester vertrokken (op 30 juni 1972) omdat zijn tweede termijn erop zat. Na de aanslag op de Israëlische ploeg begeleidde hij – niet meer bij München in dienst – de omgebrachte personen en de andere teamleden in het vliegtuig begin september 1972 op de weg terug naar hun land van herkomst. Premier Golda Meir was zo aangeslagen dat ze op de herdenking daar niet kon spreken, Vogel getuigde er later van.
Precisie was een van Vogels opvallendste eigenschappen, het werd ook enkele malen genoemd op de Trauerfeier die begin augustus voor hem gehouden werd in de Münchener Gasteig. Zelfs Vogels weduwe Liselotte repte ervan in verband met een laatste brief die hij nauwelijks nog kon dicteren aan zijn zoon op het moment dat hij inzag dat zijn krachten zo gesloopt waren dat het einde nabij moest zijn.
Die nauwkeurigheid en attentie bleken toevallig niet in het laatste katern van Die Amtskette bij het binden van het boek betracht te zijn: alle pagina’s en de slotbladzijden zijn aanwezig maar het afsluitende register is met enkele slotbladzijden door elkaar en niet alfabetisch opgenomen. Vogel kon dat uiteraard niet helpen, zelfs al moet hij dit exemplaar in handen gehad hebben toen hij met balpen zijn handtekening zette op het titelblad tegenover zijn portret (waaronder Vogels naam in handschrift gedrukt staat) en gezien heeft hij dat uiteraard evenmin.
Toen Liselotte Vogel op de herdenkingsbijeenkomst als laatste spreker (m/v) het woord voerde, las zij die afscheidsverklaring van haar man voor als afsluiting van haar tekst. Dat was een dramatisch slot bij alle juridische zakelijkheid waarin Vogel zelf bedankt voor de ere-ambten die hij nog bekleedt: “Zu meinem Bedauern bin ich gezwungen, meiner Partei und der Öffentlichkeit mitzuteilen, dass es meine gesundheitlichen Verhältnisse nicht mehr erlauben, meine politischen Ehrenämter und Tätigkeiten fortzuführen. Sorgen Sie dafür, dass Deutschland bleibt, wofür wir gekämpft haben.” Alle kranten (voorzover ik die gezien heb) memoreren deze verklaring én dit slot, maar ze laten alle de dagtekening weg die het echte einde van Vogels akte vormt.
Dat is terechte onnauwkeurigheid: de bejaarde weduwe (gepromoveerd Germaniste) had moeite met het voorlezen en dateerde het op München 20 juli 2010 – evident is dat Vogel de verklaring op 20 juli 2020 gedicteerd heeft, tot in 2019 heeft hij nog interviews gegeven.
