Niet zo lang voordat hij het woord overshooten gebruikte in het zogeheten persmoment (of oploopje) van 27 oktober 2020, sprak premier Rutte over hoe wij door deze coronacrisus heen moesten: schouder en schouder. Rutte houdt van het Engels. In de mondelinge weergave staat het anders: “En dan zullen wij proberen op al die terreinen steeds weer schouder aan schouder met mensen te staan om maatregelen te nemen om die schade zoveel mogelijk te beperken.” Heb ik het verkeerd gehoord en heeft de RVD het bij het rechte eind, of hebben zij misschien een correctie gepleegd? Ik heb het goed gehoord, verzekert iemand me die betere oren heeft dan ik.
Ik nam aan dat Ruttes schouder-en-schouder (luister zelf via Youtube na 21’30″) indirect voortkwam uit het Engels, waar het overigens shoulder to shoulder is. Ik veronderstelde dat neck and neck hier de veroorzakende factor zou kunnen zijn, waar wij nek-aan-nek zeggen. Kortom:
schouder aan schouder + neck and neck = schouder en schouder
Soms trekken het Engels en het Nederlands niet samen op (neck and neck), soms wél (shoulder to shoulder). Een voorbeeld van een grote mate van gelijkheid daar is niets mis mee en nothing wrong with om een simpele reden: dat hebben wij aan het Engels ontleend.
Dezelfde mate van identiteit is er tussen als zodanig en as such; ik neem gemakshalve even aan dat we dat niet over het Engels hebben overgenomen en het Engels evenmin van het Nederlands. As = als, such = zulk, zodanig.
Daarom lijkt er bij voorbaat weinig reden om aan het Nederlands de combinatie as such toe te voegen. Toch is dat het geval en zelfs in toenemende mate. De introductie heeft in de Tweede Kamer plaats gehad – als we mogen afgaan op een automatische zoekopdracht – op 19 februari 1970 door Ed van Thijn (PvdA) in een debat over een wijziging van de Gemeentewet. Dat is om diverse redenen een atypisch geval, want wie het gebruik van as such in de loop der jaren nagaat moet concluderen dat het vooral van de kant van het kabinet gebruikt wordt en daarnaast dat de verspreiding binnen de Kamer grosso modo verschoof van rechts naar links.
Daar is Van Thijn dus een contra-indicatie van en in 1971 en nadien Marcus Bakker (CPN) ook. Hetzelfde geldt voor minister Pronk, regelmatig gebruiker vanaf 1975.
Vanaf 1980 is as such een tiental jaren onvindbaar in de Handelingen van de Tweede Kamer. Vanaf 1990 begint de tweede leg en vanaf dan geldt die geconstateerde regelmaat: as such komt eerder uit de mond van een bewindspersoon dan van een Kamerlid, bij de laatsten scoren VVD en CDA aanvankelijk hoog. Tineke Netelenbos (PvdA) is een atypische PvdA-bewindsvrouwe als we naar het genotuleerde gebruik van as such kijken. Ministers als Zalm en Opstelten (VVD) passen anderzijds perfect in het geschetste patroon met hun geregelde “as such”.
En tegenwoordig? In 2020 zei premier Rutte (VVD) bijvoorbeeld in de Tweede Kamer:
Het is niet zo dat die landen die maatregel as such nemen.
Het is geen verdragswijziging as such.
Nee, ik ben niet voor het overdragen van bevoegdheden as such.
Maar zijn vice-premier De Jonge (CDA) steekt hem daar naar de kroon:
Om die ivf-praktijk as such te kunnen verbeteren, zul je juist het doen van onderzoek mogelijk moeten maken, namelijk voor dag twee, drie en vier van de ontwikkeling van zo’n embryo.
De belangrijke kanttekening die bij het asymptomatisch testen as such te maken is, is dat als je dat (…).
Belangrijkste verschil: voor Rutte is as such een uitsmijtend element van een zin, bij De Jonge is het een tussendoortje. Bij beiden volgt het direct na een zelfstandig naamwoord. Vanavond zullen ze weer naast elkaar staan, maar met inachtneming van de anderhalve meter en dus niet shoulder and shoulder as such.
