Wie was degene die in het ingelaste Coronadebat van 05.01.2021 het forst uit de hoek kwam, afgaande op het taalgebruik? Ik heb de indruk dat die onderscheiding deze keer niet naar Geert Wilders (PVV) zou moeten gaan maar naar Jesse Klaver (GroenLinks). Zijn “grootste lariekoek” in de richting van minister De Jonge – de laatste stond vanochtend in Veghel lachend voor de camera’s bij de toeding van de eerste Pfizer-dosis – was iets wat eerder uit de hoek van PVV of DENK te verwachten zou zijn. Klaver en De Jonge in één coalitie na 17 maart? Onwaarschijnlijk.
In de eerste zin staat een zogeheten bepalingaankondigend voornaamwoord, degene. Ik zou het liever een opstapje of aanloopje naar een betrekkelijk voornaamwoord noemen, bijvoorbeeld ONB ‘Opstapje Naar Betrekkelijk vnw’. Zo’n lang woord (bepalingaankondigend) voor iets wat zó weinig voorkomt, dan liever een leuk dan een lastig begrip daarvoor. Van Dale geeft als eerste datering 1237: bijna 800 jaar bewezen in de taal van dit gebied! De omschrijving van de betekenis in dit woordenboek luidt: “ter aanduiding van de persoon die in de bepaling nader wordt omschreven” met als eerste voorbeeldzin “wil degene die de deur dicht doet, ook het licht uit doen?”
Laat deze persoon de deur naar de Handelingen van de Tweede Kamer open zetten en kijken of degene nog wel gebruikt wordt. Nou en of! In het kalenderjaar 2020 komen we tot 290 vermeldingen en gisteren alleen al driemaal. Het bijzondere is dat degene in de Kamertaal lang niet altijd betrekking heeft op een persoon. Minister Hoekstra bijvoorbeeld: “Uiteindelijk is de Kamer degene die ultimo bepaalt wat wel of niet mag”. Uiteindelijk en ultimo, dat is een pleonastische manier van zeggen dat de Tweede Kamer het laatste woord heeft. Maar het parlement is een instelling, een orgaan, geen mens.
Fleur Agema (PVV) en (dan nog) minister Knops gaan met Hoekstra’s taalgebruik mee. Mevrouw Agema zei volgens de ongecorrigeerde Handelingen: “Op dit moment is de gemeente van degene die het gezag uitoefent over de jongere, verantwoordelijk voor de jeugdhulp en die gemeente moet dus ook de rekening betalen.”
En minister Knops: “Want uiteindelijk is het kabinet degene die dit uitvoert.”
Opmerkelijk: een van de drie overheidsorganen naar wie via degene verwezen wordt – nu ja, zó nabij zijn die drie overheden, het zijn bijna vrienden van de beroepspolitici.
Maar nemen we nu (dan nog) minister Bruins: “Dit zijn dezelfde maatregelen als degene die we al eerder hebben besproken voor alle personen die terugkomen uit Noord-Italië.” Degene verwijst naar maatregelen die we al eerder hebben besproken! Degene enkelvoud, maatregelen meervoud! Tja, met degenen verwijst een taalgebruiker helemáal naar levende wezens en dat zijn maatregelen niet, waarschijnlijk zelfs niet voor een bewindsman. De Dienst Verslag en Redactie moet met dat degene(n) hebben zitten worstelen.
In de taal aan het Binnenhof zijn vooral het kabinet, de kamer, een gemeente, de overheid, het parlement, de Raad (van Europa) maar desnoods ook de luchthaven, de onderwijsinspectie, de zorgverzekeraars, de Commissie voor de m.e.r. entiteiten naar wie (…) via degene verwezen kan worden. Ongewoon voor gewonere taalgebruikers.
Gisteravond voegde Peter Heerma (CDA) er nog een nieuwe variant aan toe: “Collega Klaver had het net ook over het Moderna-vaccin. Dat lijkt degene die als eerste nu goedgekeurd gaat worden.” Het vaccin lijkt degene die…
Waarschijnlijk is dat nieuwere taal, over een periode van 800 jaar bekeken. Geen lariekoek.
