Neen, dat was niet des polities zei korpschef Henk van Essen op zondag 28 maart 2021 in Buitenhof. Waar het precies betrekking op had? In elk geval hadden kerkgangers in Krimpen aan den IJssel en in/op Urk eerder die dag journalisten belaagd, agenten stonden er bij en keken er naar. Daar zal het betrekking op gehad hebben, maar ik was even perplex: niet des polities!
Onder des vinden we de uitdrukking in Van Dale concreet toegelicht en vertaald: zulk gedrag (enz.) is niet des ministers, des koopmans ‘zulk gedrag past een minister, een koopman niet’. Niet passend? Als we kijken in kranten is de betekenis vooral nét iets anders, neem dit soort voorbeelden:
• zijn kleding was smaakvol en niet des voetbaltrainers
• is het niet des horeca’s om tien jaar vooruit te kijken
• Iets verkeerd doen is niet des Ajax’
Inderdaad, die uitdrukking niet des X+s is eentje die vooral erg gangbaar is geworden in de sportjournalistiek. De inhoud is vooral ‘zo kennen we dat niet van X’: voetbaltrainers gaan in het algemeen niet smaakvol gekleed (blijkbaar), Horeca Nederland heeft niet de gewoonte, een reeks van jaren vooruit te plannen e.d. En inderdaad, Ajax komt in deze uitdrukkingssfeer váak langs.
Van de politieke partijen zien we het meest dat iets niet des CDA’s is, zoals bijltjesdagen en revoluties.
Als er iets tot dusverre niet gangbaar was bij een groot bedrijf, zien we de journalist bijna verschrikt over de bank opschrijven “Dat was niet des ABN’s” of over de oliemaatschappij “niet des SHELLs”. Maar het kan evengoed gezegd worden van de KRO, de EO, de HEMA of Albert Heijn.
Toch is het bijna bij uitstek taal uit de sportjournalistieke hoek aan het worden. Niet des Koemans, niet des Korbachs, niet des Van Gaals – maar het is ook simpel uitbreidbaar naar een Duitse schaatsenrijdster: “Zichzelf opblazen op het schema van haar wereldrecord dat niet eens bijster scherp staat, het is niet des Niemanns”. Alle besef van een oude tweede naamval mannelijk is dus verdwenen, we weten heus wel dat Niemann Gunda van voren heet.
Persoonlijk vind ik het bijna cabaretesk aandoen als verslaggevers uit (vooral) de sector amateurvoetbal naar deze stijlfiguur grijpen. De v.v. Hoogezand wint steeds met grote cijfers en dan plotseling een keertje met 1-0, nee dat is niet des Hoogezands! Of neem dit soort gevallen, soms met een slordig weglaten van de tweede-naamvals-s aan het eind in de vorm van een letter of een apostrof:
• Ideale schoonzonen, dat is niet des Berkdijks. (amateurvoetbal, 4e klasse)
• Maar hoe wij de doelpunten hebben weggegeven, is niet des Eemdijks.
• Het is sowieso niet des Noordwijks om zich in te graven en het initiatief aan de tegenstander te laten.
• De scherpte ontbrak, dat was niet des Avesteyns.
• We kwamen tegen Nederwetten terug van een achterstand en dat is niet des WHV.
• Het zijn ‘aankopen’ niet des Excelsior Maassluis, maar die door omstandigheden nodig geacht zijn om de selectie van nieuwe impulsen te voorzien.
• Dit is ook absoluut niet des Voerendaals, een correcte vereniging.
• Die bravoure is eigenlijk niet des SV Spakenburgs. Saamhorigheid, loyaliteit, hard werken, normaal doen en ‘omkijken naar elkaar’ zijn er de kernwaarden.
Heerlijk. Dank u wel, meneer Van Essen!
Aanvulling 01.07.2021: Vandaag is een vergelijkbaar stukje over de taal des Binnenhofs geplaatst. Ook daar blijkt des op twee dingen betrekking te hebben, vooral voorafgegaan door de ontkenning niet – bij sport e.d. (zoals D66) een toegeschreven eigenschap, bij instellingen e.d. (zoals de Tweede Kamer) een opgedragen taak.
