Ineens komt de middelbare school in gedachten terug. Jaren ‘60, wat zal het zijn, klas 4 of 5 van het gymnasium. Ik vond het een interessant moment waarop de leraar Grieks vertelde dat werkwoorden op -izoo (zeg “iedzo”) altijd iets met ‘doen’ of ‘maken’ betekenen. Als je die uitgang kent, ben je bij de vertaling al een eindweegs op gang. Kun je het basiswoord ook nog wat thuisbrengen, dan wordt dat een feestje van herkenning. Kom je bijvoorbeeld makarizoo tegen, dan moet je nog even denken aan de aartsbisschop-president van Cyprus van die tijd, Makarios ‘de gelukkige’ en je komt met een beetje mazzel op ‘gelukkig prijzen’ (een figuurlijk handelingswerkwoord).
Datzelfde –izoo keert via taalhistorische wegen vast terug in een werkwoord dat we via Pim Fortuijn hebben onthouden demoniseren. Mat Herben (Fortuijns woordvoerder en latere fractievoorzitter van de LPF) zei dat op 19 december 2002 bijvoorbeeld in de Tweede Kamer: “Iedereen zag hoe hij werd gedemoniseerd op internet en de media.”
Volgens Van Dale betekent dat werkwoord ‘als kwaad beschouwen, duivels voorstellen’; ik vermoed dat nader onderzoek zou kunnen uitwijzen dat het een woord is uit een relatief rechtse mond dat daarmee verontwaardiging over felle kritiek van betrekkelijk linkse zijde uitdrukt. Het betrof vóor Fortuijn bijvoorbeeld Bolkestein (VVD) en Janmaat (CD).
Onder –iseren vinden we in Van Dale: “achtervoegsel waarmee van uitheemse bijvoeglijke naamwoorden werkwoorden worden gevormd die betekenen: de door het grondwoord bedoelde of de daarmee geassocieerde eigenschap (doen) krijgen”. Bij de lijst met voorbeelden komen trouwens ook zelfstandig naamwoorden voor (zoals finlandiseren, protestantiseren), maar sensibiliseren nog niet.
Dat zal binnenkort veranderen na alle aandacht voor dat woord. RTLNieuws op de website van enkele dagen geleden: “In een van de ministerraden waar de toeslagenaffaire werd besproken, zou CDA-leider Hoekstra hebben gezegd dat de CDA-top Omtzigt zou hebben geprobeerd te ’temperen’, meldde NRC Handelsblad eerder. Een bron meldt RTL Nieuws dat Hoekstra toen zei: “We hebben geprobeerd de heer Omtzigt te sensibiliseren (tot rede te brengen, red.), maar dat is niet gelukt.””
Door het eerdere bericht in de NRC weten we dat sensibiliseren ‘temperen’ betekent, in alledaagser Nederlands ‘kop houden’. Zo weet Pieter Omtzigt weer wat meer. In Een nieuw sociaal contract had hij in het interviewgedeelte gezegd: “de regering heeft van alles over mij in de ministerraad gezegd waarvan ik nog steeds niet mag weten wát precies, maar ze had het wel over mij en mijn collega’s als probleem” (p.63).
Momenteel is het kabinet nog bijeen om onder meer te beslissen over de informatievraag van de Kamer met betrekking tot de (delen van de) kabinetsverslagen die hier betrekking op hebben. Op de redactie van Van Dale mogen ze wat mij betreft inmiddels beslissen over een betekenistoevoeging aan dat achtervoegsel –iseren: ‘de door het grondwoord bedoelde of de daarmee geassocieerde eigenschap (doen) krijgen – in politieke taal jegens personen of partijen vooral met zeer afwijzende strekking’.
Aanvulling 23.04.2021 (vanaf website NOS):
