Naar eer en geweten (ii)

Luister in de Tweede Kamer en lees na wat er in de Handelingen staat, soms blijven talige ontsporinkjes uit de gesproken versie staan in de geschreven vorm, soms niet. Dat is hier vaker aan de orde. Wat ik niet naging maar wel noteerde in debatten zijn de volgende citaatjes, inclusief hun veronderstelde achtergrond als Nederlandstalig mengproduct:
• de groeten ermee = de groeten + succes ermee
• vanuit Rijkswege = vanuit de overheid + van Rijkswege
• geen ijzer met handen smeden = je kunt geen ijzer met handen breken + je moet het ijzer smeden als het heet is
• dat heb ik mij ter harte genomen = heb ik mij gerealiseerd + ø ter harte genomen
• staan we onmiddellijk beschikbaar = staan we klaar + zijn we beschikbaar

(Voor wie wil lachen om gekromd Nederlands, lees de tekst over de olifant, de mug en het verdwenen kanon. Hebben we allemaal last van maar misschien extra in een officiële vergadersessie omgeven door camera’s.) In Buitenhof zat oud-minister Dijsselbloem gisteren, 25 april 2021. Hij sprak even helder als altijd en zei onder meer “dat we het lek boven tafel moeten krijgen”. Ik denk dat dit een contaminatie is van het lek boven water – + iets boven tafel krijgen. Dat wordt in de Tweede Kamer soms ook gezegd. In de nieuwere verslagen vanaf 1995 is Laetitia Griffith (VVD) de eerste van wie dat is vastgelegd in een spoeddebat in december 2009: “Het is dan ook volstrekt begrijpelijk en noodzakelijk dat de AIVD erop gebrand is om het lek boven tafel te krijgen.”

Spreek de vette stukjes net als in Cursief voor een zaal met publiek met een Surinaamse mond uit – zouden we dán aan het gelach horen wat er in strijd met de Nederlandse taalnormen door woordvoerders in de plenaire zaal gezegd is?

De minister-president staat in de schijnwerpers. In het debat van 1 april zei hij: “Ik betreur zeer dat ik vorige week, toen ik de NOS en RTL te woord stond, wel naar beste eer en geweten heb geantwoord, maar dat het achteraf onjuist bleek.”

Van Dale is kort over eer en geweten en laat in de betekenisomschrijving ‘volkomen oprecht’ zien waarom nadere onderstreping eigenlijk niet kan:

(Een aantal puntjes bóven deze uitdrukking staat in het woordenboek een citaat van iemand die meewerkte aan Cursief en die bevriend was met Herman van Run: «Veel mensen danken hun goed geweten aan hun slecht geheugen.» Godfried Bomans.)

Dit aangezette Nederlands bezigt Mark Rutte vaker, echt oprecht:
• Ik meen dat we naar beste eer en geweten geprobeerd hebben dat tempo er in te houden. (14 november 2019)
• Ik verwijt niemand iets en ik denk dat iedereen dit naar beste eer en geweten heeft gedaan. (27 november 2019)
• Maar ik hou hier staande, behalve de 23 junifout, dat in dat proces iedereen naar mijn overtuiging naar beste eer en geweten geprobeerd heeft uitwerking te geven aan de normale manier om dit soort dingen op te volgen. (27 november 2019)
• Ik spreek hier geen leugens. Ik spreek hier de waarheid als ik zeg dat ik op dat moment naar beste eer en geweten de pers te woord heb gestaan. (1 april 2021)
• Ik heb alleen naar beste eer en geweten antwoord gegeven op de vraag: heeft u het over Omtzigt gehad? (6 april 2021)

Vijf keer naar beste eer en geweten in een beperkte periode. Bij zulk consequent Nederlands uit de mond van de baas is het geen wonder dat anderen (staatssecretaris Visser, staatssecretaris Snel) datzelfde Nederlands gebruiken. Tegelijkertijd blijft het in mijn ogen een voorbeeld van gecontamineerd ABN, een optelsom van twee en wel op de volgende manier: naar eer en geweten + naar beste weten (en kunnen) = naar beste eer en geweten

Het is wel begrijpelijk, zelfs als de ijzeren combinatie eer en geweten juist door die vaste twee-eenheid zo’n maximaal sterke uitdrukking was. In een Binnenhofs streven om te onderstrepen en talig sterker-dan-sterk voor de dag te komen, zou iemand ook kunnen zeggen naar alle eer en geweten en ook dat komt voor. Hier is het mengproces in feite dezelfde optelling van twee verschillende uitdrukkingen van het Nederlands en dan dat opnieuw graag weer delen door 2: naar eer en geweten + in alle eer en deugd = naar alle eer en geweten.

Waarom zou de volgende observatie geen toeval zijn: de laatste jaren vinden we de ontsporinkjes van dit eer en geweten vooral bij woordvoerders van de VVD.

Neen luisteraars, het is niet alles koek en ei wat er blinkt in Den Haag. Terug naar de studio te Hilversum.

BAND Gamelan-muziek, snelle fade-out.

Aanvulling 30.04.2021: Bij het Notulendebat zei staatssecretaris Van Huffelen gisteravond: “We moeten goed kijken hoe we stapje bij beetje zo snel als wij kunnen met alle zorgvuldigheid blijven werken aan het herstel van wat deze ouders is aangedaan.” Stapje bij beetje moet een contaminatie zijn van stukje bij beetje en stapje voor stapje. De dienstdoende stenograaf heeft opgeschreven wat mevrouw Van Huffelen zei.