Het is de dag na het weekend waarin ik van vaccinazipaspoort hoorde en van priktatuur, -we sluiten een serie af. Toen ik op “de krant” werkte – het Nieuwsblad van het Noorden, rond 1974 – hoorde ik dat de redactionele collega Guus Visscher het was geweest die het woord alcomobilist had gecreëerd: type A*b met een gedeelde o in alcohol en automobilist. Op de redactie, waar zeker veel taalgevoel bestond en ook gevoel voor taalregels waaraan men zich moest houden, was belangrijker dat dit iets was wat betrekkelijk makkelijk in een kop paste en direct duidelijk was ook. Later las ik dat er kritiek kwam op het gebruik van dat woord in de krant, dat wil zeggen totdat Van Dale het via opneming had afgezegend. Zou Visscher – taalsmeedsels heb je overal – inspiratie hebben opgedaan in Duitsland? Daar kennen ze de Alkolenker, een veel minder fraaie samentrekking van Alkohol + Lenker. Type ABb.
Bekende namen van bedrijven en producten zijn niet zelden taalsmeedsels, meer of minder doorzichtig. Dat Teleac iets met televisie is en academisch (een term die in de loop van de jaren ‘60 van de vorige eeuw ook extern democratiseerde, meer en meer gebruikt werd), ach dat is zichtbaar. Tango? Moet wel een spelletje zijn waarin tank and go gemixt zijn tot het curieuze type ABbCc, zoals bij Sandd minder geslaagd en even zeldzaam sort and deliver (type ABbC). Nee, dan is Deliveroo verrassender door het echo van de Engelse kangaroo aan het eind. Swatch is natuurlijk Swiss+watch, Motown motor+town.
Toch laat een bekende naam zich niet altijd direct kennen: hoe vaak het in media vermeld mag staan, ik was verrast bij de ontdekking dat de Febo terugging op (een banketbakkerij in) de Ferdinand Bolstraat. Hero is in 1914 ontstaan uit de beginletters van Henkell en Roth, de heldhaftige oprichters van de frisdrank en andere zoetigheden makende fabriek. Johan Schreur begon een veertig jaar geleden in Losser met salades te produceren. Johma noemde hij het, een samensmeedsel van zijn eigen voornaam en die van zijn vrouw, Maria. Stimorol is een samentrekking van de Deense woorden voor Stimulerend en Oraal, kauwgum sinds 1956.
Het verhaal van de Elstar (ze zijn er weer) vind ik fraaier. De ontwikkelaar van deze lekkere appel was Arie Schaap uit Elst. Eerst werd gekozen voor de naam Elstarie (een optelling van plaatsnaam en voornaam, type AaBb), maar dat werd verkort tot een vertegenwoordiger van het type AaB: Elstar. Nu moet je de geschiedenis maar net weten en lijkt het alsof het een topproduct is uit Elst – en dat is het wat mij betreft ook als het elders aan de boom groeit.
We hebben in de afgelopen zomerweken in deze serie geplukt uit de ongelofelijk rijke boomgaard die er is in de sfeer van dit soort bewust ontwikkelde namen en andere woorden. Groene, rijpe en rotte appels.Ter afsluiting deze opsomming van de tegengekomen types plus hun aflevering in de serie. Opsomming klinkt stelliger dan het is: het is een poging tot het greep krijgen op een beperkt en toch gevarieerd type woordvorming. Een praktisch voordeel bij onderstaande lijst is dat zicht ontstaat op zeldzamer en gewonere vormen van deze samentrekkingen.
• A*b bumor (4), Monaloog (7), Jessias (7), Beerschot (9), Cordinië (9), Limbabwe (9), politainment (10), Rehakles (10), mütend (10), slipper (10), elephone (11), chillaxen (12), muskathlon (13), Klomentum (15), Joementum (15), televangelicals (15), Jodias (16), alcomobilist (17)
• A*B Jongemens (9)
• A*Bb Grexit in het Engels (4), Farizegers (7), Gruworecht (9), Besserwessi (10), Mobfer (12), myth (15)
• A*Bb*c Jelskeline (7)
• A1*b belfie (6), felfie (6), Morderney (10), Keineken (10), Teuro (10), Bollywood e.a. (10), Drentenieren (10), Doosendaal (10), Muppets (15) “voordringer”
• A1Bb Mopfer (12)
• A1Bc Loxbridge (9), Doxbridge (9) “voordringer”
• A2B2 Juso (5), Tabu (5), Bühü (12), Hero (17) “Duits, sc. met open lettergrepen”
• A2B2C2 Haribo (5) “Duits sc. met open lettergrepen”
• Aa*b Selfini (6), shelfie (6), zwerfie (6), Robot (7), manterrupting (8), Rotfunk (10), wonkey (10), Ostalgie (11), Ollywood (11), Angster (12), Blindine (12)
• Aa*Bb Covidiots (1), Aquaway (4), Blaxit (4), Marx (Rutte) (7), Robot (Jetten) (7), manterrupting (8)
• AaB Elstar (17)
• Aab pingdemic (5), mansplaining (8), Meerethon (13), Hunterghazi (15), gerrymander (15), Jodias (16), Deliveroo (17)
• AaBb Elstarie (17)
• AB buma (3), Cineac (5), Mora (5), Wibra (5), Evenscherp (7), Monie (9), ALDI (10), Verdroffenheit (10), Stiko (10), Groko (10), Mexicali (15), Teleac (17), Febo (17), Hero (17), Johma (17)
• Ab Quantore (4), Zebra (5), stemfie (6), brelfie (6), Zwalk (9), Oxbridge (9), smexy (12), Doodle (12), Monne (12), Mugel (12), gool (12), geldmaat (14), Javanka (15), Calexico (15),
• AB, ABC en ABCD SP, VVD, PvdA (4) “letterreeks” (veelal A1B1 etc.)
• ABb Brexit in het Nederlands (2,4), Brexodus (4), Alkolenker (17), Motown (17), Swatch (17)
• A*Bba en A*Ba renuveren (14), Panoorama (14), belubberen (16), Judias (16 2e vervolg) “indringer”
• ABbc Azubi (10)
• ABbC Sandd (17)
• ABbCc Tango (17)
• ABbCcD Orindek (4)
• ABC Covid (1), Wuhan (1), BUMA (3), PEN (4) soms “woord geworden letterreeks” (vgl. Amerikaanse gevallen als POTUS, SCOTUS, FLOTUS, MAGA, RINO 15)
• ABc Flutland (9)
• AbC Kreikerfeest (9)
• Abc Meerodebeek (9)
• ABCc Trexit (2, 4)
• ABCD WERV (9)
• ABCDe Pakistan (9)
P.S. En nu het proefschrift van Camiel Hamans waarover het even ging in aflevering 5 – dat vraagt even studie. Heb geduld, lezer.
