Een Kamerlid kan zeggen dat een wetsvoorstel wel te verdedigen is, maar dan ook alleen als tijdelijke maatregel in afwachting van betere tijden. Het voorbehoud dat via maar dan ook wordt uitgedrukt, vinden we meestal veel duidelijker onder woorden gebracht op de volgende manier waarbij herhaling het kenmerk is:
• Dat is natuurlijk gewoon volstrekt, maar dan ook volstrekt, ongepast. (minister Hoekstra BuZa)
• Ik zou hier echt willen zeggen dat dat totaal, maar dan ook totaal, geen pas geeft. (id.)
• Dat hebben we bijvoorbeeld gezien bij het volstrekt, maar dan ook volstrekt misplaatste verwijt dat er genocide zou plaatsvinden in Oost-Oekraïne. (id.)
Het gaat om drie uitspraken van de minister van Buitenlandse Zaken in het laatste Oekraïne-debat van 10 maart 2022. Daar krijgen woorden – het is hier eerder opgemerkt en in Dat gezegd hebbend is er ook een lemma aan gewijd – kracht bijgezet door deze vorm van herhaling; het herhaalde woord X wordt benadrukt door dat versterkende voorbehoud “maar dan ook” ertussen. De betekenis is dus ‘ik zeg X en doe helemaal niets af aan dat woord X, het is ook echt X’.
Hoekstra houdt kennelijk van deze wijze van op de tafel slaan, maar hij is niet de enige. Het gebruik lijkt bovendien aan de winnende hand in het Binnenhofs. In het kalenderjaar 2000 tel ik 14 maal die combinatie van X maar dan ook X, in 2021 55 maal. Ook afgezet tegen de totale hoeveelheid woorden van elk van die jaren betreft het een groei. Die is in de tussenliggende jaren eveneens vrij regelmatig toenemend waarneembaar. Maar dan ook is in de mode.
In het jaar 2000 komt die maar-dan-ook-constructie (in het hier bedoelde gebruik) dus 14x voor, maar we moeten dan onderscheid maken tussen twee types:
I X maar dan ook X
• degenen die alles maar dan ook alles inzetten op een redactiestatuut
• iedereen, maar dan ook iedereen in Nederland moet er behoorlijk (….) op vooruitgaan
• die natuurlijk geen enkele, maar dan ook geen enkele overeenkomst heeft met
II X maar dan ook versterkt X
• Overigens worden mechanische middelen slechts zelden, maar dan ook echt zelden, toegepast
• Het CDA voelt niets, maar dan ook werkelijk nı́ets voor een burgemeestersreferendum.
• (….) dat er van die reı̈ntegratie niets, maar dan ook werkelijk niets terechtkomt
In 2000 zijn beide constructies gelijkelijk verdeeld.
In 2021 zijn van de 55 simpele varianten (X maar dan ook X) 37 stuks te tellen en die zijn dus duidelijk in de meerderheid.
Het tweede type (X maar dan ook versterkt X) is met 13 gevallen vertegenwoordigd en dat betekent (37+13=50 en nog niet 55) dat er inmiddels nog een derde soort is:
• volstrekt maar dan ook volstrekt belachelijk
• totaal maar dan ook totaal ongeschikt/verkeerd/onbegrijpelijk
• zeer maar dan ook zeer serieus
Dit is het derde type, III waarmee we terug zijn bij de bovenaan genoemde voorbeelden uit 2022: versterkt maar dan ook versterkt X.
Type 1 heeft een sterkere collega in type 2 maar vooralsnog is type 3 het zwaarste geschut. Dit type is in 2021 genoteerd voor Gidi Markuszower (PVV), Liane den Haan (Den Haan), premier Rutte en driemaal minister Hoekstra. Hij lijkt momenteel de voorganger in dit Nederlands-met-uitroeptekens. Met de hand op m’n hart.
