Toen ik een stukje schreef naar aanleiding van lachsalvo’s in de Tweede Kamer die het gevolg waren van een accentfoutje in een bijdrage van Jaco Geurts (CDA – over landbouw horen we hem niet meer, als woordvoerder is hij verhuisd naar wonen), vermoedde ik niet dat er een rééks aan aanvullingen op zou ontstaan met andere opmerkelijke accenten in de plenaire zaal en soms daarbuiten. Na Geurts’ pagina’s volgde er attentie voor clitoris, emeritus, euforie, notulen, curricula, penalty, diaspora, normaliter, omikron, soelaas, unicum, Monaco, Tamar, Boreas. Dat is de huidige stand van zaken op het moment van plaatsing van deze bijdrage.
De bijdrage van vandaag over lidwoordaanpassing – een tussenstukje naar aanleiding van De Hollander/Der Holländer van Mathijs Deen – is al enkele malen voorafgegaan door een observatie uit dezelfde sfeer en het zou me dus niet verbazen als we net zo’n serie aan aanvullingen krijgen als bij dat eerdere stuk.
Het gaat vooral, maar niet uitsluitend, om lidwoordaanpassingen van een bijzonder soort: een aan een buitenlandse taal ontleend zelfstandig naamwoord voorzien wij in het Nederlands van een eigen lidwoord dat zich als het ware voordringt. Neem als voorbeeld het sample in de tiende aflevering uit de reeks over De Hollander. Sample is ontleend aan het Engels, dus het moet eerst via the sample bij ons de sample geweest zijn. Het onzijdige sample heeft z’n logische oorsprong in het Nederlandse equivalent van sample, het monster.
Afgezien van de bij dat stukje over De Hollander genoemde voorbeelden en verwijzingen – dat zien we vaker, Eigen Lidwoord Eerst, althans het lidwoord van het meest verwante woord. Ik neem aan dat dit verklaart waarom ik minder makkelijk spreek van de dan van het blog (wegens het logboek).
Hetzelfde verschijnsel, eerder beschreven in dit blog: event. In de tijd van Ton Planken (80’er jaren) was dat nog origineel een de-woord wegens the event, maar inmiddels het geworden, allicht onder invloed van het betekenisverwante het evenement.
Ik neem aan dat dit ook te constateren is bij het team. Dat zal eerst de team geweest zijn maar kan onder invloed van het elftal van lidwoord veranderd zijn. The feature zal wegens ‘het kenmerk’ tot het feature geleid hebben. Denkt een spreker eerst in het Nederlands en kiest dan soms tussen het lidwoord en het beoogde woord in nog nét voor dat modernere woord dat we van elders bezig zijn over te nemen?
Op basis van changement (van de naar het gewijzigd) kunnen we vermoeden dat dezelfde lidwoordelijke adaptatie óok kan ontstaan door de achterzijde van een woord. Fundament, reglement, evenement en andere kunnen een gevoelde regelmaat hebben doen ontstaan die uitdrukt “woorden op -(e)ment zijn graag onzijdig”.
Nóg een mogelijk spoor dat leidt naar lidwoordverandering? Wie een voorkeur heeft voor het in plaats van de modem zou daar onder een klassiek gevoeld modum toe kunnen zijn gekomen. Latijnse woorden op –um zijn onzijdig.
Zo’n soort verschijnsel toont affiche, ook al hebben we dat uit het Frans, een taal zónder een onzijdig lidwoord. Dat dit het affiche is geworden, kan te maken hebben met de uitspraak. Affiche klinkt als “affiesje” en dat oogt als een verkleinwoord – alle verkleinwoorden in het Nederlands hebben het neutrale lidwoord het.
Aanvullingen? Ik hoop erop en het mag zowel van de > het als van het > de zijn. Kees van Kootens wethouder Hekking moet er bij voorbaat blij mee zijn en als politicus herkennen wat er taalkundig gebeurt: voordringen.
de sample = ‘het monster’ –> het sample
de feature = ‘het kenmerk’ –> het feature
de team = ‘het elftal’ –> het team
de blog = ‘het logboek’ –> het blog
de event = ‘het evenement’ –> het event
Aanvulling 11.09.2022: In het Dagblad van het Noorden van 06.09.2022 wordt verslag gedaan van de stoet van hoogleraren van de Rijksuniversiteit naar de Martinikerk: “Nog even en de cortège, de optocht van hoogleraren door de binnenstad die onderdeel is van de opening van het academisch jaar, begint.” De cortège heeft het cortège verdrongen onder invloed van bijvoorbeeld ‘de stoet’ of ‘de optocht’. (Bijzonder dat we in het Nederlands spreken/spraken van het cortège!)
Aanvulling 29.10.2022: De cricketterminologie stikt van het Engels. Geen wonder wat Teletekst vandaag overkomt: spreken van target in de betekenis ‘doel, het aantal runs dat voor een overwinning gescoord moet worden’. The target wordt daarbij vernederlandst tot ‘dat target’ wegens het doel.
