Wat is het tegengestelde van het suffix -vriendelijk? Volgens het woordenboek zou dat dus -vijandig zijn. Maar in de vorige aflevering zagen we dat ook een voorgeplaatst on- mogelijk is. Wel krijgen we dan bij een dubbele ontkenning moeilijke te snappen taal als niet vogelonvriendelijk. Niet zo lang geleden had Joba van den Berg (CDA) het in de Tweede Kamer over een “ongebruiksvriendelijk systeem” – ook een manier van ontkennen van vriendelijkheid.
Blijkbaar is -vijandig het tegengestelde van -vriendelijk, maar het verschil is toch wel wat sterker dan wanneer we on- voor een woord met –vriendelijk zetten. Er zijn dus gradaties in de ontkenning.
De laatste jaren is MKB-vriendelijk een zeer gebruikelijke combinatie in de vergaderingen van de Tweede Kamer. Dat moet bijna wel leiden tot de conclusie dat het MKB een sector is die politiek in de aandacht staat, tenminste van een aantal leden van de Kamer. Dion Graus (PVV) is er in 2022 de voornaamste gebruiker van, Thierry Baudet (FVD) en de andere Thierry, Aartsen (VVD), in de paar jaar ervoor. Maar jaren eerder had Sharon Gesthuizen (SP) het er ook al over.
De nieuwste ontwikkeling van het suffix -vriendelijk is de combineerbaarheid met de stam van een werkwoord. Dat leidt ook tot een nieuwe en meer actieve betekenis want in plaats van het eerdere ‘rekening houdend met’ is de inhoud nu ‘ter bevordering van, uitnodigend tot’. Het duidelijkste voorbeeld is beweegvriendelijk. Neem het Reformatorisch Dagblad van 13 oktober 2022: “ ‘Sport en spel hebben een belangrijke rol op onze school, net als gezond eten en drinken’, zegt een woordvoerder, wijzend op een bordje aan de muur waarop ‘gezonde school’ staat. Dat predicaat wordt toegekend aan scholen die hun schoolplein ‘beweegvriendelijk’ inrichten. Door schoolpleinen aantrekkelijker te maken, zijn kinderen nog eerder geneigd tot bewegen, zo is de gedachte.”
Ook het loopvriendelijker maken van binnensteden (in combinatie met autovrij) komt in de media voor, net zo op te vatten als een werkwoord als wanneer er sprake is van het fietsvriendelijk inrichten van kruispunten. Zie de betreffende website, er is een Certificering Fietsvriendelijke Bedrijven.
Zelfs zwemvriendelijk komt voor. Neem Dronten: “Een ander plan is om de vijver in het bos zwemvriendelijk te maken en dat betekent volgens Bosma dat er geen honden meer in mogen komen.” Zwemvriendelijk blijkt hondvijandig.
Kortom: dat voorheen vaste verband tussen zelfstandig naamwoord en –vriendelijk wordt wordt losser omdat werkwoorden nu dus ook met het achtervoegsel gecombineerd kunnen worden. De taal is en blijft in beweging, de redactie van Van Dale moet aan de bak: de ambtenarij en de politiek maakt nieuwe woorden waar je bij staat, we leven in een verzinvriendelijke tijd.
