Als MP laat Mark Rutte zich in alle wekelijkse tv-gesprekken en op de persconferenties in Nieuwspoort kennen als een soort acrobaat die zich van taal bedient. Stond hij meer als organist dan als pianist bekend, dan zou met een knipoog naar dat instrument van hem te zeggen zijn dat hij alle registers kan bespelen.
Daarvan zijn er veel voorbeelden te geven, ook taal uit wat substandaard heet, dus niet aan de normen van de standaardtaal beantwoordend: zie bijvoorbeeld Gelul. Wanneer de premier Johan Cruijff aanhaalt (“elk voordeel heb z’n nadeel”) kiest hij welbewust de persoonsvorm heb. En het gebruik van het informele, volkstalige koppijn in plaats van het neutralere hoofdpijn is geen slip of the tongue: hij zegt het tweemaal in het MP-gesprek met Tijs van den Brink van 1 februari 2013 wanneer het over de SNS-bank gaat, “ik heb er koppijn van”. Op de PC van dezelfde dag sprak hij eerder van barstende koppijn. Misschien is koppijn wel ‘zware hoofdpijn’.
In principe zijn er twee smaken (zegt Rutte graag) wanneer er een voorstel aan de orde komt, vóor of tégen. Voorstanders – en vooral als zij het gezag vertegenwoordigen – kunnen tegenstanders of mensen op wie wat wordt neergezien simpel wegzetten door de klinker van het woord tegen te veranderen. Kijk naar deze voorbeelden uit enkele kranten:
- Cijfers, gegevens, argumenten: Vadertje Staat kan praten als Brugman (daar zijn onze autoriteiten heel goed in), maar als het volk zegt teugen, dan blijft het teugen. (Rotterdams Dagblad 14.12.2004)
- “Je komt op mij over als een klein kind dat zegt: ‘Ik ben teugen omdat ik teugen ben’, beet de procureur-generaal de verdachte gisteren toe, in een poging een reactie uit te lokken. (Trouw, 14.02.1996) 1)
De volkse variant teugen is kennelijk die van de ándere partij in de mond van iemand die zelf voor is en niet van het gewone volk. Dat was het geval met de minister-president toen hij op het MP-gesprek van 21 juni 2013 tegenover Pim van Galen de vakbondsreactie op bezuinigingen verwoordde: “Daar zijn wij in de FNV eigenlijk gewoon teugen“. Maar ogenblikkelijk daarna veranderde de premier zijn uitspraak tot een voorbeeld van coalitietaal. Want hij heeft ’t nog niet gezegd of hij corrigeert zichzelf, luister: “Daar zijn wij in de FNV eigenlijk gewoon teugen – maar dat mág” en zo is niet alleen de achterban van de VVD maar ook de PvdA als coalitiepartner bediend. (Vergelijk de bijdrage over Ketelmuziek voor een ander voorbeeld van zo te noemen verticale distantie.)
1) De door de krant gepubliceerde persoonsnaam gewijzigd in verdachte, SR. Dat komt overeen met wat Charles Welter (Katholiek) in de Tweede Kamer in 1951 bij de behandeling van de begroting van Buitenlandse Zaken zei: “Of in het plat Hollands: “Ik zij er teugen”, zoals de wethouder van een kleine gemeente op de eilanden eens tegen de Commissaris der Koningin, de heer Van Karnebeek zeide. Toen hem om een motivering van zijn standpunt werd gevraagd, luidde dit: “Ik zij er teuge, omdat ik er teuge zij.”.” (Handelingen Tweede Kamer d.d. 20.11.1951)
Aanvulling d.d. 27.10.2016. Bij de behandeling Begrotingen Algemene Zaken en Koning vandaag, gaf de minister-president ook antwoord op vragen over de gouden koets. In de Handelingen zal ongetwijfeld komen te staan wat gezegd werd, “Wat gaat dat nou allemaal kosten?” Dat zei de premier inderdaad maar hij sprak het laatste woord uit op een negatieve, volkse, daarmee op een kleinerend overkomende manier. Het klonk ongeveer als “kosjte”. Dergelijke hoorbare nuances kunnen de Handelingen helaas niet (en zeker niet altijd) aan.
Aanvulling d.d. 21.06.2017. De minister-president zei vandaag tegen het kamerlid Vicky Maeijer (in het voorbereidingsdebat op de aanstaande Europese Top) dat haar partij, PVV, makkelijk “teugen” roept en dat hij daar afstand van nam. (Het Voorlopig verslag citeert Rutte overigens met de woorden: “tegen, dat doen we niet”. Maar de imitatie van dr. Clavan (Kees van Kooten) wordt in de tekst van de premier wél weergegeven: “Ik moet een beetje oppassen om niet als een soort dr. Clavan commentaar te gaan geven op Groot-Brittannië. Die zou zeggen: “de situatie is seer onoversichtelijk”.”)
Aanvulling d.d. 10.11.2017: In het Wekelijkse Gesprek met de minister-president met Dominique van der Heyden wordt Mark Rutte ondervraagd over het voorgenomen schrappen van de dividendbelasting ten behoeve van grote internationale bedrijven. Daar stelde de premier zichzelf de vraag, uit naam van bepaalde Nederlanders: “Waarom mot dat 1.4 miljard kosten?” Mot – de taal van de volkse tegenstander. (Bij het debat over de Regeringsverklaring op 02.11.2017 ging de minister-president op zeker moment over tot de beantwoording inzake “energie en klimaet”, met een niet-verklaarbare andere uitspraak van dat laatste woord toen hij in zijn aantekeningen ging kijken, wat hij daarover wilde zeggen.)
Aanvulling 20.12.2017: Bij de behandeling van de begroting van AZ c.a. zei Mark Rutte gisteravond: “Het gaat ook ten koste van de cohesie van het kabinet als ministers allemaal standpunten uitdragen waarbij ze zeggen: ik vind het eigenlijk helemaal niks, maar het mot nou eenmaal want het staat in het regeerakkoord.” Niks heeft een plattere connotatie dan niets, dezelfde relatie als mot ten opzichte van moet. In één klein citaat neemt de premier dus inhoudelijk afstand van een bepaald handelen en gebruikt daarvoor tweemaal de taal. Over niks schreef ik eerder in Het balletje in het schuurtje. Het opsporen van regionaal Nederlands in gedrukte nieuwsmedia. Beilen 2010, blz. 21:
Aanvulling 18.05.2018: Zie ook de vandaag geposte bijdrage over een uiting van minister Bruins.
Aanvulling 18.08.2021: Minister De Jonge (VWS) sprak vandaag over niet gevaccineerde mensen die niet allemaal per se teugen vaccinatie zouden zijn. Teugen: daarmee op afstand gaand van die onwilligen.
Aanvulling 25.05.2023: Premier Rutte sprak zojuist bij het Europa-debat (en gebruikte het substandaardwoord waarschijnlijk mede in reactie op een bijdrage van Thierry Baudet (FVD) van voor en teugen.
