Aan het ene uiterste in het woordgebruik van minister-president bevinden zich technische begrippen waar Modus operandi bij hoort en waar ook epitheta een voorbeeld van is. Rutte gebruikte het in de persconferentie van 1 maart 2013. Er waren tegenvallende cijfers van het CPB gekomen. Dat was net als het jaar tevoren in de maand februari, toen het de inleiding vormde tot de val van Rutte-I. Nu maakten VVD en PvdA een plan waarmee ze naar het parlement en maatschappelijke organisaties gingen om een groot akkoord te bereiken teneinde “ervoor te zorgen dat uiteindelijk we de overheidsfinanciën weer in het gareel krijgen” zoals Rutte zei. [Zie de bijdrage over Gareel.]
De eerste reactie uit de Tweede Kamer was negatief. Alexander Pechtold (D66) noemde het plan visieloos en de premier kreeg daarover een vraag door een journalist voorgelegd. Rutte voorziet zijn antwoord van een algemene strekking: “Het is onvermijdelijk als partijen in de oppositie zitten en niet in de coalitie, dat ze niet alleen al het goede werk van het kabinet zomaar van commentaar voorzien, maar uiteraard daar ook epitheta op plakken, dat is niet erg.”
Epitheta is een woord uit het vocabulaire van iemand met een klassieke opleiding. Het kan niet anders of Mark Rutte heeft in zijn gymnasiumtijd Homerus gelezen en die Griekse schrijver plakte aan heel wat namen en telkens terugkerende woorden een vast, versierend (voor de lezer bijna geruststellend) bijvoeglijk naamwoord. Dat was ook makkelijk in de voordracht van lappen tekst. Zo wordt Achilles geregeld “snelvoetig” genoemd en de dageraad “rozenvingerig”. De Engelse Wikipedia heeft een lange lijst met voorbeelden uit Homerus’ Ilias en Odyssee, de Nederlandse (nog) niet. Deze bijvoorbeeld:
Homerische EPITHETA (Wikipedia Eng.)
Dat zijn voorbeelden van de epitheta – eigenlijk epitheta ornantia – de versierende bij-namen waar de minister-president aan refereerde in zijn opmerkelijk geformuleerde antwoord. Weer een kwestie van de aandacht richten op iets dat niet met de inhoud te maken had? Rutte ging op afstand van Pechtold via een klassiek woord dat toch vooral een positieve inhoud heeft en dat hier een negatieve lading kreeg (getuige de tegenstelling “niet alleen het goede” … “maar ook epitheta”). Dat is nieuw en tegelijkertijd een bekend gegeven in de semantiek.
Semantiek! Luister hoe vaak de neutraal-wetenschappelijke termen semantiek en semantisch en de Tweede Kamer in de sfeer van muggenzifterij en haarkloverij getrokken worden terwijl ze oorspronkelijk alleen met de betekenis-in-het-algemeen te maken hadden. [Zie de bijdrage over Casuïstiek.] Die twee woorden zijn geregeld hoorbaar in het parlement, zij het niet uit de mond van Rutte.
Het is even een werkje om het precies uit te zoeken, maar epitheta kon wel eens bij uitstek een D66-woord zijn in het parlementaire taalgebruik. Als dat zo is, dan voorzag Rutte op die persconferentie van 1 maart 2013 zijn uitlating van een extra laag.
P.S. Twee citaten van Rutte in de bijdrage van vandaag laten heel misschien (kan het voorzichtiger?) een subtiele invloed van het Engels zien:
• (…) ervoor te zorgen dat uiteindelijk we de overheidsfinanciën weer in het gareel krijgen
• (…) maar uiteraard daar ook epitheta op plakken
Dergelijke bijwoorden krijgen in het Nederlands bij voorkeur een positie iets verderop in de zin.
