Rausen en rauzen

IN HET NIEUWS is de viering van Oud en Nieuw: het was een relatief rustige overgang van 2016 naar 2017. NRC en NRC.next (07.01.2017) berichten over het programma Andere Tijden waarin Rien Bogerd optreedt: “In mijn jeugd, de jaren vijftig, liep je na kerst met een stok rond. Kwam er een andere groep aan, dan ging je een beetje dreigen. Ze probeerden, als je een kerstboom had, die af te pakken. Dan probeerde je die andere groep de straat uit te slaan. Een gigantisch oudejaarsvuur, aangevuld met autobanden, was het doel van dit kerstboomrausen. Tot het asfalt smolt en de ramen eruit klapten.”

Kerstboomrausen is typisch iets voor de regio Den Haag-Scheveningen. Een paar jaar geleden werd het daarmee samenhangende vreugdevuur op het Scheveningse Noorderstrand (hoe schrijf ik iets zonder verbazing te laten doorklinken) op de zogeheten Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed in Nederland geplaatst. (ANP 27.12.2014)

Van Dale heeft rausen in deze vorm niet opgenomen, rauzen wel en daaronder is een reeks betekenissen gezet die in feite in tweeën uiteen valt, voor het gemak hier gescheiden door I en II:

I) wild tekeergaan, drukte maken, lawaai schoppen; vechten; snel en woest rijden; (sport) ruw spelen; II) (voornamelijk bij havenarbeiders) achteroverdrukken, gappen. Bij die laatste betekenis verwijst Van Dale (gevoelsmatig terecht) naar het jiddische rausjen.

Ik vermoed dat er onder rauzen inderdaad twee verschillende werkwoorden bijeengebracht zijn. Het tweede is dat wat verband houdt met rausjen (achteroverdrukken gaat toch moeilijk samen met lawaai?) en dat in de Haagse regio in de praktijk gebracht wordt met de kerstbomen: rausen. Het andere werkwoord – dat van het kabaal en het ruwe tekeer gaan – wordt eerder als rauzen geschreven en kan in relatie gezien worden met het Duitse rauschen (“sich irgendwohin bewegen und dabei ein Rauschen verursachen” zegt Duden). Twee voorbeelden uit het voorbije jaar:

• “Met thee en koekjes voor de jongens, die bijkomen van het rennen en rauzen met hun nieuwste speelgoed in de riante achtertuin.” (Dagblad van het Noorden 29.04.2016)

• “Na decennia van rubbertegels onder metalen klimtoestellen en een boomklimverbod, verrijzen er vrijplaatsen waar kinderen weer mogen klauteren, rauzen en door regenplassen rennen.” (Brabants Dagblad (De Meijerij) 07.07.2016)

LexisNexis laat ons heel simpel zoeken naar de voorkomens van het werkwoord, hetzij als rausen hetzij als rauzen geschreven, en we zien dat juist de betekenis met fysieke inspanning niet uitsluitend maar wel bij uitstek bedoeld is in kranten langs de Duitse grens. Dat maakt de relatie met rauschen aannemelijker.