Goedemorgen kiezers! Bij de tekst over Concludent bleek pertinent een van de vastere begeleiders. Op zijn beurt geldt voor pertinent dat het andere woorden aaneenschakelt via het voegwoord en. In het overgrote deel van de 20ste eeuw zien we een lange reeks keren in de Handelingen van de Tweede Kamer dat een woordvoerder zegt pertinent en duidelijk, pertinent en voldoende, pertinent en telkens, pertinent en categorisch. Het omgekeerde – dus in plaats van pertinent en X de omgekeerde volgorde X en pertinent – komt in die periode nauwelijks minder voor, zo laten dit soort voorbeelden als zien:
- (…) wèl zeer duidelijk en pertinent in de wet neerschrijven (…) (01.06.1906)
- (…) de dekking te wachten is, zoo absoluut en pertinent, als hij die deed, (…) (11.12.1914)
- De Minister heeft uitdrukkelijk en pertinent verklaard (…) (08.12.1921)
- (…) dat de commissie unaniem en pertinent van oordeel was, dat (…) (25.02.1930)
De rol van pertinent is hier helder, het woord onderstreept de andere helft van de tweeling. Pertinent is een uitroepteken. Dat is het nog steeds, als het de functie van bijwoord heeft zoals in pertinent onjuist, pertinent niet mee eens, iets pertinent weigeren, pertinent tegen. Dit Nederlands dateert ook al van rond 1900 in de Tweede Kamer en heeft zich tot vandaag gehandhaafd, die tweelingconstructie is daartegenover na WO II duidelijk op z’n retour.
Het valt misschien niet direct op, maar in die eerste duo-gevallen gaat het steeds om een positieve inhoud, in latere tijd wordt het ondersteunende bijwoord pertinent telkens in een negatieve context gehanteerd: dit pertinent vereist momenteel een ontkenning van een onomstreden feit. Iets is gebruikelijkerwijze niet *pertinent juist maar pertinent onjuist, mensen willen iets pertinent níet en vinden iets pertinent ongewenst. Ook pertinente onzin komt trouwens vrij geregeld voor, niet zelden uit de mond van minister Dijsselbloem.
Kijken we naar verdere voorkomens van pertinent ten tijde van Rutte-II, dan valt een opkomend nieuw gebruik in die periode niet te ontkennen. Op 3 juli 2013 gaat het debat over Verplicht schatkistbankieren, Elbert Dijkgraaf (SGP) heeft oordelen ingewonnen op lokaal niveau en concludeert: “Men was op dat punt heel pertinent.” Niet alleen is het al zo sterke woord pertinent nog eens versterkt, het oogt anders, nieuwer.
In een ander kader kan minister Kamp op 12 december 2013 “die pertinente vraag van de heer De Liefde niet bevestigend beantwoorden”. Hier heeft het bewuste woord de functie van bijwoord echt verlaten, het is nu een bijvoeglijk naamwoord dat het direct volgende vraag nader omschrijft. Bijna een jaar later heeft minister Kamp het over een pertinente vraag van mevrouw Gesthuizen (SP).
Op 28 mei 2014 zegt Han ten Broeke (VVD) over vragen van Joël Voordewind (CU) dat “die zeer pertinent zijn”: opnieuw versterkt, andermaal een bijvoeglijk naamwoord. Ten Broeke herhaalt zijn woorden in feite op 13 januari 2015: “Een aantal van de vragen die de heer Omtzigt stelt, vind ik ook buitengewoon pertinent.” Met de naam van Omtzigt noemt hij een collega (CDA) die zich dit nieuwe gebruik ook heeft eigen gemaakt: “We hebben deze vraag over de uitgewisselde informatie zeer pertinent gesteld” (10.03.2016)” en “De vragen waren vrij pertinent” (16.11.2016).
Wat betekent dit nieuwe pertinent? Het heeft waarschijnlijk de oude betekenis van onderstreping en nadrukkelijkheid behouden maar kennelijk is er wat bij gekomen dat in combinatie met vraag iets ongemakkelijks oproept voor degene die ze moet beantwoorden want de steller is een een beetje een volhouder, een terriër. Er is extra reden voor die gedachte, omdat het woord eenmaal in een karakterologische betekenis viel en wel bij het afscheid van Arie Slob (CU) als lid van de Kamer. Voorzitster Van Miltenburg zegt dan tegen Slob: “Die kant van jou, dat pertinente, dat onverzettelijke komt voort uit jouw liefde voor de inhoud.”
Veronderstellenderwijs: in de laatste betekenisontwikkeling van pertinent speelt de betekenis van het wat gelijkende permanent of persistent (beide in de sfeer van ‘aanhouden’) een rol. Is dat mogelijk? Ach, ik denk en heb ook wel eens ergens geschreven dat de safe van een voetbalkeeper in Nederland meer voorstelt en fraaier oogt dan in Engeland waar het gewoon een redding is: louter omdat bij ons op de achtergrond het rijmende zweef meespeelt.
Raadsels en suggesties, ik geef het toe. Waarom zijn het op een enkeling na juist sprekers uit Oost-Nederland die dit nieuwe pertinent omarmen? Het geldt voor Dijkgraaf (Almelo), Ten Broeke (Haaksbergen), Omtzigt (Enschede), Kamp (Hengelo). Pertinent lijkt geen Nedersaksisch begrip maar wat dat betreft was het desondanks passend dat Slob een andere baan vond in Overijssel.
ARIE SLOB (screenshot website CU)
Aanvulling 06.06.2017. Denk niet dat pertinent een begrip was dat met de verkiezingen verdween. Het is tot vandaag al vier maal genoteerd in de voorlopige verslagen en Handelingen, 3x iets negatiefs onderstrepend, eenmaal in de nieuwe betekenis ‘zeer beslist’:
- Graus (PVV): Het is pertinent niet waar wat net werd gezegd.
- Mw Agema (PVV): Mevrouw Marijnissen geeft de formatiepartijen nu alle kans om de boel op de lange termijn te schuiven, maar dat wil ik pertinent niet.
- Minister Kamp: Het is dus gewoon pertinent onjuist dat het tegen het kabinet of tegen mij in afgedwongen moest worden bij de rechter.
- Omtzigt (CDA): Dat betekent dat deze vragen over hoofdstuk IX zeer pertinent ook hier in dit debat beantwoord dienen te worden.
Aanvulling 04.10.2017: In zijn bijdrage aan het debat dat gisteravond tot het aftreden van zijn partijgenote Hennis als minister van Defensie leidde zei Han ten Broeke op zijn eerdere duidelijk geworden manier: “Maar dit rapport levert zo veel pertinente vragen op dat die eerst in dit debat door deze minister moeten worden beantwoord.”
